گذار از عقود مبادله‌ای به مشارکتی در بانکداری اسلامی و آثار آن بر نابرابری‌ اقتصادی در ایران

از ویژگی‌های خاص بانکداری اسلامی، تخصیص منابع بانکی بر اساس یکی از انواع عقود قرض‌الحسنه، مبادله‌ای و یا مشارکتی است. از آنجا که هر یک از این عقود دارای ویژگی‌های خاص خود هستند، شیوه تخصیص منابع بر اساس هر یک از عقود، آثار اقتصادی خود را به همراه دارد. سوالی که پژوهش حاضر بدان پاسخ می‌دهد این است که شیوه تخصیص منابع در بانکداری اسلامی (گذار از عقود مبادله‌ای به سوی عقود مشارکتی)، چه تاثیری بر نابرابری‌ اقتصادی در ایران دارد؟ محور اصلی پژوهش حاضر عقود انتفاعی در بانکداری اسلامی است و از نسبت تسهیلات پرداختی در قالب عقود مشارکتی به عقود مبادله‌ای به عنوان شاخصی برای سیاست‌گذاری بانک در تخصیص منابع استفاده شده است. داده‌های مورد استفاده در پژوهش مربوط به سال‌های 1365 تا 1400 می‌باشد که با تکیه بر روش خودرگرسیون با وقفه توزیعی (ardl) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش، علاوه بر آنکه وجود رابطه میان متغیرهای مورد مطالعه را تایید کرده، دلالت بر آن دارد که هرگاه بانک‌ها از عقود مبادله‌ای به سمت عقود مشارکتی گذار کرده‌اند، بر نابرابری‌های اقتصادی افزوده شده است به طوری که با افزایش 1 واحدی در نسبت عقود مشارکتی به عقود مبادله‌ای ، ضریب جینی تا 03/0 واحد افزایش پیدا کرده است که نسبتا عدد بزرگی است. به نظر می‌رسد در شرایط تورمی ایران، رونق دادن به تسهیلات مشارکتی به نوعی عامل تقویت مخاطب محدود این نوع از تسهیلات است و با توجه به اینکه در بسیاری از سال‌ها تورم از نرخ سود بانکی بیشتر بوده، عملا بر نابرابری‌های اقتصادی می‌افزاید.

the transition from exchange contracts to participation in islamic banking and its effects on economic inequality in iran

one of the special features of islamic banking is the allocation of bank resources based on one of the types of loan, exchange, or partnership contracts. since the contracts have their own characteristics, the method of allocating resources based on each of the contracts has its own economic effects. the question that the current research answers is, what effect does the method of resource allocation in islamic banking (transition from exchange contracts to partnership contracts) have on economic inequality in iran? the main focus of the current research is profit contracts in islamic banking. in this study, the ratio of payment facilities in the form of partnership contracts to exchange contracts has been used as an indicator for the bank’s policy in allocating resources. the data used in the research is related to the years 1365 to 1400 h.sh, which has been analyzed based on the autoregression with distribution interval (ardl) method. the results of the research, in addition to confirming the existence of the relationship between the studied variables, indicate that whenever banks have moved from exchange contracts to partnership contracts, economic inequalities have increased. so that with an increase of 1 unit in the ratio of partnership contracts to exchange contracts, the gini coefficient has increased up to 0.03 units, which is a relatively large number. it seems that in iran’s inflationary conditions, promoting cooperative facilities is somehow a factor in strengthening the limited audience of this type of facilities, and considering that inflation has been higher than the bank interest rate for many years, it actually adds to economic inequalities.