بررسی مفهوم خودگرایی روان‌شناختی در نگرش علامه مصباح و تمایز آن با ادبیات اقتصادی

مفهوم «خودگرایی» در علوم انسانی و اخلاق هنجاری به تبیین انگیزه‌ رفتار انسان می‌پردازد. در دیدگاه حاکم بر ادبیات اقتصادی، انگیزه‌ها عمدتاً محصور در انگیزه‌های خودگرایانه شده و سایر انگیزه‌ها در طول آن دیده می‌شود. این رویکرد حتی در اقتصاد اسلامی نیز بسیار رایج است؛ با این تفاوت که در اقتصاد متعارف انگیزه‌های مزبور خودخواهانه مادی و دنیوی دانسته شده و در اقتصاد اسلامی انگیزه‌های معنوی و اُخروی نیز بدان افزوده شده است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی، به بررسی نگرش علامه مصباح یزدی در زمینه خودگرایی روان‌شناختی و تمایز آن با ادبیات اقتصادی می‌پردازیم. با توجه به نگرش علامه مصباح‌یزدی مبنی بر وجود گرایش‌ خداگرایی و دیگرگرایی در کنار خودگرایی، تلقی انحصار انگیزه‌ها در انگیزه‌های خودخواهانه و پذیرش خودگرایی روان‌شناختی محل تامل است. نتایج پژوهش حاکی از عدم پذیرش انحصار انگیزه‌ها به انگیزه‌های خودخواهانه در نگرش علامه مصباح یزدی است. ایشان همچنین انگیزه‌های دیگرگرایی و خداگرایی را در عرض انگیزه خودخواهی و نه در طول آن می‌بینند. این نگرش با اقتصاد متعارف در مبانی فلسفی همچون دئیسم و اومانیسم، و با ادبیات اقتصادی در وجود گرایش‌های غیرخودخواهانه در عرض انگیزه‌های خودخواهانه و توجه به تاثیرگذاری ارزش‌های اخلاقی بر رفتار اقتصادی متمایز است.