تحلیل اصول اخلاقی حاکم بر رفتار پرداخت‌کنندگان و دریافت‌کنندگان وجوه خیریه با رویکرد اسلامی

هرچند رفتارهای خیرخواهانه بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی را به خود اختصاص می‌دهند، رفتار مطلوب در این بخش کمتر مورد مطالعه قرار می‌گیرد. با توجه به نقش بخش خیریه در ترمیم نواقص عملکرد بازار و دولت و همچنین مشکلات خاص فعالیت‌های خیرخواهانه، این مقاله با مراجعه به نصوص قرآنی و روایی به روش توصیفی تحلیلی، به کشف و ارائه اصول اخلاقی حاکم بر رفتارهای پرداخت‌کنندگان و دریافت‌کنندگان وجوه خیریه می‌پردازد. بر اساس یافته‌های تحقیق، قاعده کلی در رفتارهای خیرخواهانه «بیشینه کردن کمک به دیگران با اکتفاء به مقدار کم برای خود» است. قواعد فرعی حاکم بر بخشش به دیگران به‌عنوان جزئی از برنامه تخصیص درآمد فرد مسلمان شامل مواردی همچون اهتمام به تامین نیازهای دیگران به‌جای ارضاء خواسته‌ها، رعایت اعتدال در تخصیص درآمد میان تکافل اجتماعی، مصارف شخصی فعلی و پس‌انداز برای آینده، قصد رضایت الهی در انفاق، رعایت اولویت‌ گیرندگان کمک به‌ترتیب الاقرب فالاقرب، رعایت اولویت نیازها به‌ترتیب الاهم فالاهم، رعایت اعتدال و میانه‌روی، رعایت عزت نفس و کرامت گیرندگان، مباشرت در اعطاء و پرهیز از ذخیره‌سازی و تسریع در تخصیص وجوه خیریه نام برد. رعایت قواعد و اصول مزبور در رفتارهای بخش خیریه، موجب بهبود عملکرد این بخش و ایجاد نهادی مناسب‌تر برای تکمیل عملکرد بازار و دولت خواهد گردید.