بررسی تطبیقی هدف مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف

در اقتصاد متعارف به طور معمول، بیشینه‌سازی مطلوبیت به عنوان هدف مصرف‌کننده معرفی می‌گردد؛ مطلوبیتی که به هر معنایی استعمال گردد، مبتنی بر لذت دنیوی، به‌ویژه مادی است. در اقتصاد اسلامی نیز با توسعه در مفهوم و محدوده لذت، بیشینه‌سازی مطلوبیت گسترده، شامل مجموع لذت‌های مادی و معنوی در دنیا وآخرت، به عنوان هدف مصرف‌کننده تلقی شده است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی به بررسی هدف مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی و اقتضائات آن می‌پردازیم. بنا به فرضیه مقاله، هدف مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی، بیشینه‌کردن مطلوبیت اخروی، همراه با حد معقول مطلوبیت دنیوی است. بر اساس یافته‌های پژوهش، پذیرش بیشینه‌سازی مطلوبیت گسترده، به‌عنوان هدف مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی، مستلزم تعدیل بهره‌مندی از لذت‌های مادی و گذر از عقلانیت ابزاری است. بیشینه‌کردن تابع مطلوبیت دنیوی، به تنهایی و با نادیده‌گرفتن تابع مطلوبیت اخروی، نه‌تنها موجب بیشینه‌سازی مطلوبیت گسترده نمی‌شود؛ بلکه باعث کمینه‌سازی آن نیز می‌شود؛ زیرا شرط تحصیل لذایذ عمیق، گسترده و جاودانه جهان آخرت و نیز لذت‌های معنوی دنیوی، تعدیل به معنای چشم‌پوشی از برخی موارد لذایذ آنی و زودگذر مادیِ دنیوی می‌باشد. افزون بر آنکه عقلانیت ابزاری نمی‌تواند زمینه‌ساز بیشینه‌سازی مطلوبیت گسترده شود. ازاین‌رو، بیشینه‌سازی مطلوبیت گسترده مستلزم تعدیل لذت‌های مادی می‌باشد.