تحلیل فلسفی پیشرفت و ارکان آن بر اساس آیات قرآن کریم

یکی از پیش‌نیازهای تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تعیین دقیق مفهوم «پیشرفت» در رویکرد اسلامی است. در این زمینه، تعریف‌های متفاوتی ارائه شده است. این مقاله با استفاده از روش «تحلیلی و استنباطی» و استمداد از آیات قرآن کریم، به تبیین ماهیت «پیشرفت»، ارکان و مقوّمات آن می‌پردازد. سوال اصلی این است که در نگاه قرآنی، چه تحولی را می‌توان «پیشرفت» نامید؟ یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که در نگاه قرآنی، پیشرفت یک شیء یا جنبه‌ای از آن بدین‌معناست که آن شیء به گونه‌ای متحول گردد که آثار متوقع از طبیعت آن نمایان شده و با سایر اجزا و بخش‌های مرتبط با او سازگار باشد. این مفهوم از «پیشرفت» دارای سه رکن «عقلانیت»، «معنویت» و «عدالت» است. در رویکرد قرآنی، تحقق پیشرفت در هر مرحله یا عرصه‌ای متوقف بر تحقق این سه رکن است؛ ارکانی که خود نیز با یکدیگر ملازمه دارند. از این‌رو، سیر تحولی را که در آن تمام ارکان سه‌گانه مزبور تحقق نیابد نمی‌توان پیشرفت دانست.