عقلانیت طیفی اسلامی در مقابل نظریه انتخاب عقلایی اقتصاد متعارف

نظریه‌ «انتخاب عقلایی» با دو رویکرد عمده‌ پی‌جویی «نفع شخصی» و «سازگاری درونی انتخاب‌ها»، یکی از پایه‌ای‌ترین فروض علم اقتصاد متعارف بوده و همواره از سوی اقتصاددانان متعارف و مسلمان اشکالاتی بر آن مطرح شده است. اقتصاددانان متعارف و اسلامی برای معرفی جایگزینی مناسب برای این نظریه، درصدد ارائه‌ تعریف جدیدی از «عقلانیت اقتصادی» برآمده‌اند. در این مقاله، با روش تحقیق «توصیفی- تحلیلی»، نظریه‌ «عقلانیت طیفی اسلامی» معرفی شده است. بنا به فرضیه مقاله، عقلانیت در رویکرد اسلامی، هم از لحاظ هنجاری و هم اثباتی، مفهومی طیفی دارد. بر اساس رویکرد عقلانیت طیفی اسلامی، انتخاب عقلایی از نگاه هنجاری، انتخابی است که دارای چهار مولفه: تبعیت از تکالیفِ اقتصادی الهی، منفعت‌گرایی فراگیر، محاسبه‌گری جامع، و جمع‌آوری اطلاعات در حد علم و یقین باشد. این نظریه از نگاه اثباتی نیز تشکیکی بودن عقلانیت افراد را مطرح می‌کند. بر این اساس، انسان مسلمان عاقل در صورت مواجهه با گزینه‌های مختلف، ممکن است انتخاب‌هایی با درجات متفاوت عقلانیت داشته باشد؛ هرچند که برخی از این انتخاب‌ها، عاقلانه‌تر از انتخاب‌های دیگر محسوب می‌شود.