تحلیل تحقق‌پذیریِ اهداف کمّیِ پژوهش و فناوری در ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ 5 ساله ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ

پایش و ارزیابی مستمرِ پژوهش و فناوری مبنایی برای سیاست‌گذاران فراهم می‌کند تا با دیدی جامع به سیاست‌گذاریِ مبتنی بر شواهد و یا اصلاح سیاست‌های پژوهش و فناوری بپردازند. هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل میزان تحقق اهداف کمّی پژوهش و فناوری در برنامه ششم توسعه بر اساس رویکردی نظام‌مند ذیل چهار دستۀ شاخص‌های دروندادی، بروندادی، پیامدی و اثرگذاری و متعاقباً استخراج درس‌آموزه‌های کلیدی در راستای تنظیم سند برنامه‌های آتی توسعه کشور است. بر این اساس از روش‌شناسی کیفی مطالعه اسنادی به منظور تحلیل نمایه‌سنجی داده‌های ارزیابی عملکرد برنامه ششم توسعه کشور در حوزه پژوهش و فناوری استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که از منظر طراحی مفهومی، نظام شاخص‌گذاریِ پژوهش و فناوری ذیل برنامه ششم توسعه فاقد توازن کافی است. همچنین، بررسی عملکرد بخش پژوهش و فناوری در طول سال‌های برنامه ششم و مقایسه آن با اهداف برنامه‌ریزی شده در برنامه مذکور حاکی از آن است که میزان تحقق شاخص «نسبت اعتبارات پژوهشی دولتی مصوب به تولید ناخالص داخلی (درصد)» با درصد تحقق 32% دارای ضعیفترین سطح عملکرد و شاخص «نسبت تعداد پژوهشگر به جمعیت کشور» با درصد تحقق هدف 114%، دارای مطلوب‌ترین سطح عملکرد است. در بخش پایانی تاکید می‌شود به عنوان جایگزین رویکرد منسوخ استفاده از شاخص‌های مطلق، بکارگیری شاخص‌های نسبی و ترکیبی، امکان ارزیابی‌های دقیق‌تر از تناسب، کارایی، اثربخشی و سودمندی حوزه پژوهش و فناوری، را به همراه می‌آورد. همچنین سیاستگذاران ‌باید راهکارهای تمرکز بیشتر بر اثرگذاری بلندمدت پژوهش و فناوری در سطح جامعه را با استفاده از شاخص‌گذاری مناسب، فراهم آورند.

analysis of the realization of the quantitative goals of research and technology in the sixth five-year program of economic, social and cultural development

the continuous monitoring and evaluation of research and technology provides a basis for policy makers to deal with evidence-based policymaking or reforming research and technology policies with a comprehensive view. based on this, the main goal of this research is to analyze the extent to which the quantitative goals of research and technology have been achieved in the sixth development plan based on a systematic approach under the four categories of input, output, consequence and impact indicators and subsequently to extract key lessons in order to prepare the document for the country’s future development plans. to this end, the qualitative methodology of document study has been used for the purpose of indexing analysis of performance evaluation of the sixth development program in the field of research and technology. the findings of the research indicate that from the perspective of conceptual design, the indexing system of research and technology under the sixth development plan lacks sufficient balance. in the final part, it is emphasized that as an alternative to the outdated approach of using absolute indicators, the use of relative and combined indicators brings the possibility of more accurate evaluations of the suitability, efficiency, effectiveness and usefulness of research and technology. also, the policy makers should provide solutions to focus more on the long-term impact of research and technology at the community level by using appropriate indexing.