بررسی ارتباط عناصر شهر ایرانی اسلامی با ساختار کالبدی بافتهای تاریخی (مطالعه موردی : بیرجند)

شهرهای کهن ایرانی – اسلامی با برقراری پیوند کالبدی و فضایی میان مولفه های اقتصادی، اجتماعی، اداری، فرهنگی و زیست محیطی، نظامی یکپارچه و پایدار را تشکیل داده‌اند. از جمله این ویژگیها می‌توان به انسجام شهری، رعایت سلسله مراتب، تقسیم بندی فضاها، ساختار گروهی و اجتماعی محله‌ها ، انسجام کالبدی و فضایی بازار و مسجد جامع بایکدیگر اشاره کرد. بافت تاریخی بیرجند با قدمت طولانی به عنوان نمادی از شهری ایرانی اسلامی نیز ازاین قاعده مستثنی نیست. از همین رو تحقیق حاضر باهدف بررسی ارتباط عناصر شهر ایرانی – اسلامی مانند انسان محوری، امنیت، اصل سلسله مراتب، طبیعت‌گرایی و حد و حریم با ساختار کالبدی بافت‌های تاریخی به مطالعه این ارتباط در بافت تاریخی بیرجند پرداخته است. نوع تحقیق حاضر از نوع تحلیلی تفسیری و داده‌های مورد استفاده اطاعات موجوددر زمینه ویژگیهای شهر ایرانی اسلامی مستخرج در کتب و نوشتارهای تاریخی و نقشه وضع موجود بافت تاریخی بیرجند است که در نرم‌افزارgis arcترسیم شده‌ و نتایج حاصل از این مقایسه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان داد که براساس ارتباط بین ویژگیهای تاریخی و فرهنگی بافت با عنصر محله محوری، ارتباط عناصر جغرافیایی بافت با عنصر طبیعت‌گرایی، کارکرد مذهبی بافت با عنصر انسان‌محوری هم‌راستا و منطبق بر الگوی ایرانی اسلامی بوده است. اما بر مبنای اصل سلسله مراتب و پیوستگی محلی به جهت احداث خیابانهای جدید و از بین رفتن ارتباط بین کوچه‌ها و همچنین تغییرات در نوع ساختمان بافت دچار تغییرات شده و از الگوی شهر ایرانی اسلامی فاصله گرفته است.

Investigating the relationship between the elements of the Islamic Iranian city and the physical structure of historical contexts (Case study: Birjand)

The ancient IranianIslamic cities have formed an integrated and stable system by establishing a physical and spatial connection between the economic, social, administrative, cultural and environmental components. Among these features, division of spaces, group and social structure of neighborhoods, physical and spatial cohesion of the bazaar and the Grand Mosque with each other. Therefore, the present study aims to investigate the relationship between the elements of the IranianIslamic city such as humancenteredness, security, the principle of hierarchy, naturalism and boundary with the physical structure of historical contexts to study this relationship in the historical context of Birjand. The type of the present study is analyticalinterpretive and the data used is the information on the characteristics of the IranianIslamic city extracted in historical books and writings and the current map of the historical context of Birjand, which is drawn in GIS ARC software and the results of this comparison. Has been analyzed. The results showed that based on the relationship between the historical and cultural characteristics of the texture with the neighborhoodcentered element, the relationship between the geographical elements of the texture and the element of naturalism, the religious function of the texture with the humancentered element was in line with the IranianIslamic model. However, based on the principle of local hierarchy and continuity, due to the construction of new streets and the loss of communication between alleys, as well as changes in the type of building, the texture has changed and has moved away from the IranianIslamic city model.