تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری با تاکید بر مدل‌های برنامه‌ریزی شهری (نمونه موردی: شهر تهران)

توزیع فضایی عادلانه امکانات و خدمات بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها مترادف با عدالت اجتماعی است، زیرا عدم توزیع عادلانه منجر به ایجاد بحران‌های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی و توزیع عادلانه نیز زمینه ساز توسعه متوازن مناطق شهری خواهد شد. بنابراین، ﭘﺮاﻛﻨﺶ بهینه و اﺻﻮﻟﻲ خدمات و امکانات شهری، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ عدالت اجتماعی، در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺷﻬﺮی از اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. از این رو این پژوهش با رویکردی تحلیلی توصیفی و با هدف بررسی توزیع فضایی خدمات عمومی شهری و رتبه­بندی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از این خدمات انجام می­گیرد. برای رسیدن به این هدف از مدل­های کمی برنامه­ریزی شامل تحلیل عاملی، روش ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی (hdi)، مدل تاکسونومی و روش استانداردسازی استفاده شده است. برآیند یافته­های محاسبات در مدل ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی گویای این مطلب است که مناطق 3، 1 و 22 به ترتیب دارای بالاترین درجه توسعه و مناطق 8، 17 و 14 در پایین­ترین درجه توسعه قرار دارند. نتایج تکنیک تحلیل عاملی حاکی از آن است که منطقه 22، با امتیاز 54/32 بالاترین رتبه و منطقه 14 با امتیازی در حدود 4/3 در پایین­ترین رتبه در بین 22 منطقه قرار گرفته­اند. همچنین براساس خروجی مدل تاکسونومی، منطقه 3 در رتبه اول، منطقه 1 در رتبه دوم و منطقه 12 در رتبه سوم و منطقه 10 نیز در رتبه آخر قرار دارد، و در نهایت براساس یافته­های مدل استاندارد سازی، مناطق 3، 1 و 22 توسعه­یافته­ترین و مناطق 14، 10 و 17 محروم­ترین مناطق هستند. برای رتبه­­بندی نهایی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از شاخص­های مورد مطالعه، جمع ارزش عددی­ هر کدام از مناطق در چهار روش مذکور محاسبه گردید. بر اساس این روش به ترتیب مناطق 3، 1، 22، 12 و 6 در رتبه­های اول تا پنجم و مناطق 13، 10، 8،، 17 و 14 به ­ترتیب در رتبه‌های آخر قرار گرفتند. با استفاده از مدل تحلیل خوشه­ای، مناطق کلانشهر تهران بر اساس ارزش عددی مناطق در مدل­های مورد استفاده، خوشه­بندی گردید، که براساس نتایج مدل فوق مناطق 3، 1، 12، 22، 6 و 21 با امتیاز ­نهایی 66 و بالاتر در خوشه اول و تحت عنوان مناطق فرا توسعه و مناطق 14، 10، 8 و 17 با امتیاز نهایی 13 و کمتر در خوشه 5 و به عنوان منطق محروم شناسایی گردیدند.

Urban spatial distribution analysis with emphasis on urban planning models (case study: Tehran city)

Abstract This research is conducted using an analyticaldescriptive approach with the aim of studying the spatial distribution of urban public services and ranking of Tehran’s urban areas in terms of services. To achieve this goal, planning models including factor analysis, combined method of human development index, taxonomy model and standardization method have been used. The computational findings in the combined model of the human development index of regions 3, 1 and 22, respectively, have the highest degree of development, and areas 8, 17 and 14 are in the lowest development. The results of the factor analysis of region 22 are the highest and the 14th region is ranked lowest in 22 regions. Based on the output of the taxonomy model, Region 3 is ranked first, Region 1 is ranked second and 10th is the last rank. According to the findings of the standardization model, regions 3, 1, and 22 are the most developed and the 14th, 10th and 17th most deprived areas Areas are. Using the cluster analysis model, the areas of Tehran were clustered based on the numerical value of the regions in the models used. Based on the results of the above model, regions 3, 1, 12, 22, 6 and 21 with a final score of 66 and above The first cluster was identified as overdevelopment regions and regions 14, 10, 8, and 17 with a final score of 13 and less in cluster 5 and identified as deprived area.