بررسی اثر روش‌های کم‌خاک‌ورزی بر بهره‌وری مصرف انرژی و عملکرد گندم دیم

کم خاک‌ورزی از مدیریت‌های مهم برای حفاظت از منابع آب و خاک است. به منظور بررسی اثر کم‌خاک‌ورزی بر بهره‌وری مصرف انرژی و عملکرد محصول در منطقه دیم کالپوش شاهرود، مطالعه‌ای بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 5 تیمار در 4 تکرار در تناوب آفتابگردان- گندم انجام شد. تیمارهای خاک‌ورزی شامل شخم با گاوآهن قلمی در بهار (t1)، شخم با گاوآهن برگرداندار (t2)، کم‌خاک‌ورزی با دیسک در بهار (t3)، شخم با گاوآهن بشقابی (t4) و شخم با گاوآهن قلمی در پاییز (t5) بود. عملیات کاشت آفتابگردان در اردیبهشت ماه سال‌های 1387 و 1389 پس از اعمال تیمارهای خاک‌ورزی انجام شد. پس از برداشت آفتابگردان در مهر سال‌‌های 1387 و 1389، در همه تیمارها کم‌خاک‌ورزی با دیسک اعمال شد و در آبان ماه گندم توسط خطی‌کار غلات کشت شد. برداشت گندم در تیر ماه سال‌های 1388 و 1390 انجام شد. نتایج سال 1388 نشان داد تیمار استفاده از گاوآهن قلمی و دیسک به ترتیب با متوسط 1708و 1412 کیلوگرم در هکتار بیشترین و کمترین عملکرد دانه را در بین تیمارهای خاک‌ورزی دارا بودند. نتایج سال1390 نشان داد که تیمار استفاده از گاوآهن قلمی و برگرداندار به ترتیب با متوسط 1638و 1388 کیلوگرم در هکتار بیشترین وکمترین عملکرد دانه را در بین تیمارهای خاک‌ورزی دارا بودند. تجزیه واریانس مرکب داده‌های مربوط به گندم در سال‌های 1388 و 1390 نشان داد که از نظر رطوبت خاک و عملکرد گندم، بین تیمارها اختلاف معنی‌دار وجود نداشت. گاوآهن چیزل و برگرداندار به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار رطوبت و عملکرد را داشتند. از نظر بهره‌وری مصرف انرژی، بیشترین و کمترین مقدار آن مربوط به تیمار استفاده از دیسک و گاوآهن برگرداندار بود. بنابراین گاوآهن چیزل نسبت به گاوآهن برگرداندار موجب افزایش معنی‌دار عملکرد گندم شده است. از نظر مصرف انرژی دیسک و گاوآهن قلمی نسبت به گاوآهن برگرداندار بهره‌وری قابل‌ملاحظه‌ای داشته‌اند. از نظر میزان برگردانی خاک بین تیمارهای مختلف معنی‌دار (در سطح 1%) وجود داشت، گاوآهن برگرداندار و چیزل به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار برگردانی خاک را دارا بودند. با توجه به مزایای کم خاک‌ورزی با دیسک (حفظ بقایا در سطح خاک و بهره‌وری مصرف انرژی) و نتایج این آزمایش، به منظور تولید گندم دیم (پس از برداشت آفتابگردان) استفاده از دیسک به منظور آماده‌سازی زمین توصیه می‌شود و نیازی به عملیات شخم نیست.