|
|
|
|
برآورد شدت بیابانزایی با معیارهای فرونشست زمین و آب‌های زیرزمینی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دریاچه نمک)
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
زندی فر سمیرا ,جلیلی عادل ,نعیمی مریم ,لطفی نسب اصل سکینه
|
|
منبع
|
حفاظت منابع آب و خاك - 1403 - دوره : 14 - شماره : 4 - صفحه:75 -94
|
|
چکیده
|
زمینه و هدف: فرونشست به عنوان یک پدیده تخریب زمین و بیابانزایی توسط نیروهای محرکه انسانی و تعادل آبی منفی ایجاد می‌شود. بیابا‌زایی تهدیدی جدی و خطرناک برای اکوسیستم‌های طبیعی است. لذا اطلاع از فرایندهای تخریب سرزمین و بیابانزایی که در سال های اخیر سطح وسیعی از کشور را درگیر کرده است از اهمیت بالایی برخوردار است. برطبق نقشه فرونشست موجود برای حوزه آبخیز دریاچه نمک، نرخ فرونشست در مناطق دارای اطلاعات از شدت بالایی برخوردار است بطوریکه در این مناطق فرونشست بیشتر از 6 سانتیمتر در سال می‌باشند. استفاده از مدل ارزیابی بیابان زایی imdpa بر اساس دو معیار آب زیرزمینی و فرونشست زمین برای ارزیابی و پایش شاخص‌های مهم بیابانزایی اهداف کلی این پژوهش می‌باشد.روش پژوهش: بدین منظور لایه‌های اطلاعاتی پارامترهای کیفی (هدایت الکتریکی، نسبت جذب سدیم) و کمی آب زیرزمینی (افت سطح تراز آب زیرزمینی) و نرخ فرونشست تهیه گردید. نقشه فرونشست مورد استفاده مربوط به سال آبی 1394-95 است که در محدوده‌های گلپایگان، ارک، قم-کهک، کاشان، ساوه، کمیجان، نوبران، ورامین، تهران-کرج، هشتگرد، قزوین، آوج، کبودرآهنگ، قیدار و رزن موجود می‌باشد. در مرحله بعد هر شاخص بر پایه تاثیر آن در بیابانزایی وزنی بین 1 تا 4 داده شد. وزن‌دهی بصورت خطی و نسبت برابر بوده، بطوریکه ارزش 1 بهترین و ارزش 4 بدترین وزدن می‌باشد. به منظور بررسی تاثیر نرخ فرونشست بر بیابانزایی، شدت بیابانزایی به دو صورت محاسبه شد. در حالت اول با درنظر گرفتن معیار فرونشست و معیار آب زیرزمینی، و در حالت دوم بدون لحاظ کردن معیار فرونشست تنها براساس معیار آب زیرزمینی ارزیابی گردید. وضعیت نهایی شدت بیابانزایی برطبق مدل imdpa براساس میانگین هندسی معیارها بدست آمد.یافته‌ها: نتایج حاصل از تلفیق پارامترهای کمی و کیفی آب زیرزمینی براساس مدل imdpa نشان داد 60 درصد از سطح حوضه دارای شدت بیابانزایی متوسط بوده و تقریبا 36 درصد نیز دارای وضعیت ضعیف می‌باشند. ارزیابی شدت بیابانزایی براساس معیار آب زیرزمینی در حوزه آبخیز دریاچه نمک نشان داد بخش شرقی حوزه بدلیل غالبیت پارامتر هدایت الکتریکی و افت سطح تراز اّب زیرزمینی از شدت بیابانزایی بالاتری در مقایسه با بخش غربی حوزه برخوردار است. در نهایت نتایج بدست آمده از تلفیق نقشه حاصل از معیار آب زیرزمینی مدل imdpa و فرونشست با استفاده از میانگین هندسی در حوزه آبخیز دریاچه نمک نشان داد بخش شمالی حوزه که بیشتر محدوده‌های قزوین، کبودرآهنگ، رزن-قهاوند، قیدار، نوبران را شامل می‌شود از شدت بیابانزایی بالاتری برخوردار است. درحالیکه در بخش شرقی یعنی محدوده تهران-کرج و بخشی از محدوده ورامین بیابانزایی برطبق دو معیار آب زیرزمینی و فرونشست از شدت کمتری برخوردار است. بطورکلی شدت بیابانزایی در حالت با فرونشست و بدون فرونشست، بیشترین سطح در طبقه متوسط قرار می‌گیرد. به بیان دیگر شدت بیابانزایی در حوزه آبخیز دریاچه نمک برطبق معیارهای آب زیرزمینی و فرونشست مدل imdpa در طبقه کلاس متوسط قرار می‌گیرد. یافته‌های این پژوهش درک بهتری از وضعیت بیابانزایی در مناطق خشک ایران در ارتباط با مدیریت منابع آب فراهم می‌کند. و به‌عنوان راهنمای مدیران برای تعیین اولویت‌ها و اقدام بر روی آنها در جهت کنترل پدیده بیابانزایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.نتایج: بررسی وضعیت بیابانزایی براساس دو معیار آب زیرزمینی و فرونشست حکایت از شدت بیابانزایی در کل حوزه در سه طبقه کم، متوسط و شدید دارد که بیشترین سطح مربوط به شدت متوسط با مساحت 57/65 درصد و سپس طبقه شدید با مساحت 83/23 درصد می‌باشد. در بین محدوده‌های مطالعاتی، بیابانزایی در قزوین، کبودرآهنگ و نوبران نسبت به دیگر محدوده‌ها از شدت بالاتری برخوردار است که دلیل آن تاثیر معیار آب زیرزمینی می‌باشد. بطورکلی نتایج حاصل از ارزیابی شدت بیابانزایی در حوزه آبخیز دریاچه نمک نشان داد مهمترین عامل در ایجاد شرایط بیابانزایی و تخریب سرزمین شوری آب زیرزمینی و افت سطح تراز آب زیرزمینی می‌باشد. در راستای نتایج حاصل از پژوهش حاضر و بهره‌گیری بیشتر از یافته‌های موجود توصیه می شود تمامی معیارهای مدل imdpa جهت ارزیابی وضعیت بیابانزایی بررسی گردد و حتی المقدور پارامترهای معیار خاک در کنار شاخص های کمی و کیفی معیار آب بررسی شود. نتایج این مطالعه درک بهتری از وقوع فرونشست و افت آب زیرزمینی به عنوان نیروهای محرکه اصلی بیابانزایی را در حوزه آبخیز دریاچه نمک فراهم می‌کند و همچنین می‌تواند سیاست گذاران را برای اجرای برنامه‌ریزی‌های استراتژیک مناسب در منطقه راهنمایی کند تا با اتخاذ تصمیمات صحیح و مدیریت پایدار زمین، بیابانزایی را کنترل و کاهش دهند.
|
|
کلیدواژه
|
تخریب زمین، افت آب زیرزمینی، نسبت جذب سدیم، هدایت الکتریکی، imdpa
|
|
آدرس
|
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور, بخش تحقیقات بیابان, ایران, سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور, بخش تحقیقات گیاه‌شناسی, ایران, سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور, بخش تحقیقات بیابان, ایران, سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور, بخش تحقیقات بیابان, ایران
|
|
پست الکترونیکی
|
s.lotfinasab@areeo.ac.ir
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
estimating desertification intensity by land subsidence and groundwater criteria (case study: namak lake watershed)
|
|
|
|
|
Authors
|
zandifar samira ,jalili adel ,naeimi maryam ,lotfinasabasl sakineh
|
|
Abstract
|
introduction: subsidence as a phenomenon of land degradation and desertification is caused by human driving forces and negative water balance. desertification is a serious and dangerous threat to natural ecosystems. therefore, it is very important to know about the processes of land destruction and desertification that have involved a large area of the country in recent years. according to the existing subsidence map for the namak lake watershed, the subsidence rate in the areas with information is very intense, so that in these areas the subsidence is more than 6 cm per year. using the imdpa desertification evaluation model based on two criteria of underground water and land subsidence to evaluate and monitor the important indicators of desertification is the general goal of this research. method: for this purpose, information layers of qualitative parameters (electrical conductivity, sodium absorption ratio) and quantitative groundwater (drop in groundwater level) and subsidence rate were prepared. the used subsidence map is related to the water year 2014-2016, which is available in golpayegan, arak, qom-kahk, kashan, saveh, kamijan, nubran, varamin, tehran-karaj, hashtgerd, qazvin, auj, kabudar ahang, kedar, and rezen areas. . in the next step, each index was given a weight between 1 and 4 based on its impact on desertification. the weighting is linear and the ratio is equal, so that the value 1 is the best and the value 4 is the worst. in order to investigate the effect of subsidence rate on desertification, desertification intensity was calculated in two ways. in the first case, taking into account the subsidence criterion and the underground water criterion, and in the second case, without considering the subsidence criterion, it was evaluated only based on the groundwater criterion. the final state of desertification intensity according to the imdpa model was obtained based on the geometric mean of the criteria. results: the results of combining the quantitative and qualitative parameters of groundwater based on the imdpa model showed that 60% of the basin surface has moderate desertification intensity and almost 36% has a poor condition. the assessment of the intensity of desertification based on the criterion of underground water in the namak lake watershed showed that the eastern part of the basin has a higher intensity of desertification compared to the western part of the basin due to the dominance of the electrical conductivity parameter and the drop in the level of the groundwater level. finally, the results obtained from the integration of the map obtained from the imdpa model groundwater criteria and subsidence using the geometric mean in the namak lake watershed showed that the northern part of the watershed, which includes most of qazvin, kabudarahang, rezen-qahavand, kedar, nubran, is the intensity of desertification is higher. while in the eastern part, i.e. tehran-karaj range and part of varamin range, desertification is less intense according to the two criteria of underground water and subsidence. in general, the intensity of desertification in the case of subsidence and without subsidence, the highest level is in the middle class conclusion: the study of the desertification situation based on the two criteria of underground water and subsidence indicates the intensity of desertification in the whole basin in three categories: low, medium and severe, the highest level corresponding to the moderate intensity with an area of 65.57% and then the severe category with an area of 23.83%. it is a percentage. among the study areas, desertification in qazvin, kobodar ahang and nobran has a higher intensity than other areas, which is due to the influence of the underground water standard. in general, the results of the assessment of desertification intensity in the namak lake watershed showed that the most important factor in creating the conditions of desertification and destruction of the land is the saltiness of the underground water and the drop in the level of the underground water. in line with the results of the present research and making more use of the existing findings, it is recommended to check all the parameters of the imdpa model to evaluate the state of desertification, and even if possible, the parameters of the soil criterion should be checked along with the quantitative and qualitative indicators of the water criterion.
|
|
Keywords
|
land degradation ,groundwater loss ,sodium absorption ratio ,electrical conductivity ,imdpa
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|