بررسی عملکرد، بهره‌وری آب و شاخص درجه روز درجه رشد (gdd) و ارزیابی ضریب حساسیت گیاه گلرنگ تحت تیمارهای مختلف آبی

زمینه و هدف: گیاه گلرنگ به دلیل دارا بودن بیش از 90 درصد اسیدهای چرب غیراشباع می تواند نقش مهمی در گسترش سطح زیر کشت گیاهان روغنی و تامین دانه های روغنی در کشور داشته باشد. با توجه به کمبود آب و لزوم بررسی رفتار گیاه گلرنگ درشرایط کم آبیاری ها لازم است تا برآورد مناسبی از عملکرد آن در شرایط تنش آبی وجود داشته باشد. این گیاه دانه روغنی به مناطقی با بارندگی زمستانه و بهاره اندک در طول دوره گلدهی نیاز دارد و متحمل به خشکی به شمار می‌رود و دارای ریشه‌های طویل با توانایی بالا در جذب آب از پروفیل‌های عمیق‌تر خاک می‌باشد.روش پژوهش: به‌منظور تخمین تابع تولید عملکرد و اجزای عملکرد گیاه گلرنگ رقم سینا در شرایط تنش آبی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی واقع در استان کرمانشاه اجرا شد. این پژوهش با استفاده از داده های برداشت شده در دو سال زراعی در یک مزرعه تحقیقاتی در کرمانشاه انجام شد. عامل تنش آبی در سه سطح 70 ، 60 و 30 درصد نیاز آبی بر اساس بیلان رطوبتی خاک در سه تکرار اجرا گردید. بر اساس داده‌های سال اول دو تابع تولید ریس و تافته ضرایب حساسیت گیاه تعیین شد و با استفاده از داده‌های سال دوم مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای محاسبه روز درجه رشد (gdd) از دو روش محاسبه مستقیم و میانگین اصلاح شده استفاده شد. مقدار بیشینه دمای ممکن برای رشد حدود 30 درجه و دمای حداقل رشد صفر درجه به‌عنوان حد پایین قابل توصیه و قابل‌قبول (بدون ترند) گزارش‌شده است که در این تحقیق مقدار بیشینه 30 و مقدار دمای پایه 4 درجه از بانک اطلاعات سامانه نیاز آب‌گرفته شد. سپس دوره‌های مختلف فنولوژی با این شاخص واسنجی شد. همچنین رابطه شاخص gdd با ضرایب تبخیر-تعرق و ضرایب حساسیت و نیاز آبیاری بررسی شد.یافته ها: یافته ها نشان داد که ضریب حساسیت گیاه گلرنگ به تنش آبی بین 0.5 تا 1.2 در دوره‌های مختلف رشد متغیر است و بیشترین حساسیت در دوره گلدهی و دوره میانی این گیاه می باشد. همچنین نتایج بررسی دو تابع تولید نشان داد مقادیر شاخص های آماری در مورد هر دو تابع مقدار خطای نرمال 5 درصد و مقدار کارایی هر دو تابع حدود 97 درصد می باشد. نتایج نشان‌دهنده آن است که کمترین تبخیر-تعرق به طور متوسط در تیمارهای مختلف مربوط به تیمار 30 درصد نیاز آبی با 189.8 میلی متر و بیشترین مربوط به تیمار 100 درصد نیاز آبی با 632.7 میلی متر بود.نتایج: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، گیاه گلرنگ رقم سینا در مراحل میانی و گلدهی، بیشترین حساسیت به کم آبی را دارد و ضریب حساسیت در این مرحله به ماکزیمم خود می رسد (حدود 1.2) و تنش آبی در این مرحله به‌هیچ‌وجه توصیه نمی شود. از طرفی، تابع ریس و تافته با ضرایب حساسیت ارائه‌شده می توانند در بررسی تنش های آبی، نتایج را به خوبی دو با دقت قابل قبول بر اساس ضرایب ارائه شده برآورد نمایند. از طرف دیگر در صورت عدم وجود داده گیاهی و داده‌های هواشناسی کامل تنها با استفاده از شاخص gdd می‌توان مقادیر ضریب گیاهی و ضریب حساسیت گیاه به تنش آبی و نیاز آبیاری گیاه را با دقت مناسب برآورد نمود.

investigating performance, water productivity, growth degree day index (gdd) and evaluating yield response factor of safflower plant under different irrigation treatments

background and aim: because safflower contains more than 90% of unsaturated fatty acids, it can play an important role in expanding the area under cultivation of oilseeds and providing oilseeds in the country. considering the lack of water and the need to investigate the behavior of the safflower plant in low irrigation conditions, it is necessary to have a proper estimate of its performance under water stress conditions. this oilseed plant needs areas with little winter and spring rainfall during the flowering period and is drought tolerant and has long roots with a high ability to absorb water from deeper soil profiles. method: in order to estimate the yield production function and yield components of safflower plant variety sina under water stress conditions, an experiment was carried out in a research farm located in kermanshah province. this research was conducted using the data collected in two crop years in a research farm in kermanshah. the yield response factor was implemented at three levels of 70, 60 and 30% of water requirement based on soil moisture balance in three iterations. based on the data of the first year, the two production functions of raes and tafteh, yield response factors of the plant were determined and evaluated using the data of the second year. to calculate the growth degree day (gdd), two methods of direct calculation and modified average were used. the maximum possible temperature for growth is about 30 degrees and the minimum temperature for growth is 0 degrees as the recommended and acceptable low limit (no trend). in this research, the maximum value of 30 degrees and the base temperature value of 4 degrees were taken from the water requirment system database(niwr.ir). then different periods of phenology were calibrated with this index. also, the relationship between gdd index and transpiration evaporation coefficients and yield response factors and irrigation requirement were investigated. results: the findings showed that the yield response factors of safflower plant to water stress varies between 0.5 and 1.2 in different growth periods and the highest sensitivity is in the flowering period and the middle period of this plant. also, the results of the investigation of the two production functions showed that the values of the statistical indicators for both functions are the normal error value of 5% and the efficiency value of both functions is about 97%. the results show that the lowest average evapotranspiration in different treatments was related to the 30% water requirement treatment with 189.8 mm and the highest was related to the 100% water requirement treatment with 632.7 mm. conclusion: based on the obtained results, the sina safflower plant is most sensitive to dehydration in the middle and flowering stages, and the yield response factors reaches its maximum in this stage (about 1.2) and water stress is not recommended at this stage. on the other hand, rees and tafteh function with the presented yield response factors can estimate the results with acceptable accuracy in water stress investigation based on the presented coefficients. on the other hand, in the absence of plant data and complete meteorological data, only by using the gdd index can evaluate the values of plant coefficient and plant sensitivity to water stress and plant irrigation requirement  with appropriate accuracy.