کاربست ترکیبی رویکردهای فشار- حالت- پاسخ و برنامه‌ریزی راهبردی در مدیریت جامع و مشکل‌محور حوزه آبخیز میخ‌ساز در غرب مازندران

زمینه و هدف: پروژه های آبخیزداری به منظور حفاظت از منابع پایه آب، خاک و پوشش گیاهی و تداوم تولید از طریق حفظ حاصلخیزی خاک و پایداری کشاورزی طراحی و اجرا می شوند، لذا شناخت صحیح مشکلات حوزه آبخیز، ضرورتی انکارناپذیر به منظور برنامه ریزی های آینده در خصوص طرح های اجرایی و مدیریت منابع طبیعی محسوب می شود و مدیریت موثر منابع طبیعی کشور و مهار تخریب آن ها مبتنی بر تبیین و اتخاذ ساختار و چارچوب منسجم برای شناسایی صحیح مشکلات حوزه آبخیز و تعیین راهبرد مناسب برای تعیین اقدامات اجرایی به عنوان یک رودیکرد نوظهور در مدیریت حوزه های آبخیز کشور ضروری است. لذا در پژوهش حاضر رویکرد الگویی کاربست ترکیبی رویکردهای فشار حالت پاسخ و برنامه ریزی راهبردی در مدیریت جامع و مشکل محور حوزه آبخیز میخ ساز استفاده شد.روش پژوهش: در این پژوهش، برای شناسایی مشکل حوزه آبخیز میخ ساز از مدل مفهومی psr استفاده شد. معیارهای مناسب برای شناسایی مشکلات در چهار دسته عوامل اقلیمی، هیدورلوژی، انسانی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. در همین راستا، شاخص ها و معیارهای تاثیرگذار بر حوزه آبخیز میخ ساز بعد از بررسی خودهمبستگی و هم خطی بین معیارها جمع بندی شد. به دلیل مختلف بودن منابع اطلاعاتی، همه داده ها به ترتیب برای معیارهای با اثر مثبت و منفی بر سلامت منطقه استاندارد شدند سپس از میانگین هندسی برای ترکیب شاخص های فشار حالت پاسخ برای هریک از زیر آبخیز ها استفاده شد و در نهایت مشکلات اصلی موجود در بخش های مختلف آبخیز بر اساس ارزش هر یک از عوامل موثر بر طبقه شناسایی شدند. هم چنین برای تعیین راهبرد مطلوب از روش تجزیه وتحلیل راهبردی کیفی و کمّی استفاده شده است. در مرحله بعد تحلیل های ارزیابی عوامل درونی و بیرونی پس از شناسایی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها، جدول درونی و بیرونی ایجاد و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. در نهایت تحلیل برنامه ریزی راهبردی کمی (qspm) تهیه شد. سرانجام راهبردهایی برای مدیریت حوزه آبخیز میخ ساز ارائه شد.یافته ها: یافته ها نشان داد عمده مشکل حوزه آبخیز میخ ساز مربوط به محدودیت عمق خاک بوده که با تغییرات سطح کاربری اراضی و افزایش فرسایش ویژه، تشدید شده و باعث افزایش خسارت سیل می شود. لذا با دخالت عوامل انسانی، خصوصاً تغییر کاربری منجر به بروز مشکلات شده است. در میان معیارهای در نظر گرفته شده به ترتیب عمق خاک، تغییرات سطح کاربری و فرسایش وِیژه بدترین وضعیت را به ترتیب با امتیاز 0.40، 0.51 و 0.53 داشته که موجب ایجاد اختلال در عملکرد آبخیز میخ ساز شده اند. تمرکز بر مشکلات اصلی و تعیین کننده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هم چنین راهبرد مناسب st می باشد. دست یابی به بیشینه بهره مندی از قوت ها و مزیت های درون بخشی برای مقابله با تهدیدها و آسیب های بیرونی و به کمینه رساندن آن هاست. هم چنین نتیجه تحلیل برنامه ریزی راهبردی کمّی نشان داد که ابتدا اولویت با راهبرد کاهش تخریب منابع و سپس راهبردهای کاهش مهاجرت موقت و دائم، افزایش درآمد خانوار و تقویت برنامه های حفاظت خاک و آب با نمره lrm;های جذابیت به ترتیب 1.58، 1.52، 1.51 و 1.50 در اولویت های بعدی قرار می گیرد. لذا می توان با فرصت ها و قوت های موجود بر ضعف ها و تهدیدهای موجود در حوزه آبخیز مطالعاتی غلبه نمود.نتایج: پژوهش پیشِ رو باهدف شناخت مشکلات حوزه آبخیز میخ ساز در غرب مازندران با استفاده از مدل مفهومی فشار حالت پاسخ (psr) و تعیین راهبرد مطلوب برای مدیریت مشکل با استفاده از تحلیل swot انجام گرفت. نتایج نشان داد مشکلات اصلی حوزه آبخیز میخ ساز به ترتیب شامل محدودیت عمق خاک، تغییرات سطح کاربری و فرسایش ویژه است. هم چنین نتیجه تحلیل برنامه ریزی راهبردی کمّی نشان داد که ابتدا اولویت با راهبرد کاهش تخریب منابع می باشد. نتایج حاصل از بررسی بر ضرورت لحاظ اقدامات اجرایی متناسب با نوع و اهمیت هر یک از عوامل موثر بر شاخص های مطالعاتی در حوزه آبخیز میخ ساز دلالت دارد. لذا راهبرد استفاده از مزیت های بالقوه موجود در فرصت های محیطی، باید برای جبران نقاط ضعف موجود در حوزه آبخیز مورداستفاده قرار گیرد.

combined application of pressure state response and strategic planning approaches in integerated and problem oriented management f the makhsaz watershed in western mazandaran, iran

background and aim: watershed management projects are designed and implemented to protect primary resources (i.e., water, soil, and vegetation) and sustain production by maintaining soil fertility and agricultural sustainability, so understanding the problems of the watershed is an undeniable necessity for future planning and implementation of natural resources management. effective management of the country's natural resources and control of their degradation based on explanation and adoption of a coherent structure and framework to properly identify watershed problems and determine the appropriate strategy to determine the implementation of measures as an emerging approach to watershed management is essential. therefore, in the present study, a model approach of combining pressure state response and strategic planning approaches in comprehensive management and problem oriented watershed management was used.method: in this study, the psr conceptual model was used to identify the problem of the mikhsaz watershed. appropriate criteria for identifying problems were evaluated in four categories of climatic factors: hydrology, human and. in this regard, the indicators and criteria affecting the river basin were summarized after examining the autocorrelation and alignment between the criteria. due to the different sources of information, all data were standardized for criteria with positive and negative effects on the health of the region, respectively. the main problems in different parts of the watershed were identified based on the value of each of the factors affecting the class. qualitative and quantitative strategic analysis has also been used to determine the optimal strategy. in the next stage, the analysis of internal and external factors, after identifying strengths, weaknesses, opportunities and threats, internal and external tables were created and analyzed. finally, quantitative strategic planning (qspm) analysis was prepared. finally, strategies for managing the makhsaz watershed were presented.results: the results showed that the main problem of the mikhsaz watershed is related to the limitation of soil depth, which is exacerbated by changes land use and increased specific erosion and, increases flood damage. therefore, with with should be omitted the intervention of human factors, especially land use change has led to problems. among the considered criteria, soil depth, land use changes, and special erosion, respectively, had the worst situation with scores of 0.40, 0.51, and 0.53, respectively, which caused disturbances in the performance of the watershed. focusing on the main and determining problems is of special importance. st is also a good strategy. achieving maximum utilization of internal strengths and advantages to deal with and minimize external threats and damage. also, the result of quantitative strategic planning analysis showed that the should be added first should be omitted priority is given to the strategy of reducing resource degradation and then strategies to reduce temporary and permanent migration, increase household income and strengthen soil and water conservation programs with attractiveness scores of 1.58 and 52.5, respectively. 1, 1.51, and 1.50 are the next priorities. therefore, with the existing opportunities and strengths, the weaknesses and threats in the study watershed can be overcome.conclusion: the present study was conducted to identify the problems of the should be added watershed in western mazandaran using the conceptual model of pressure state response (psr) and determine the optimal strategy for problem management using swot analysis. the results showed that the main problems of the mikhsaz watershed include limited soil depth, land use changes, and special erosion. also, the result of quantitative strategic planning analysis showed that first first should be omitted priority is given to the strategy of reducing resource degradation. the results of the study indicate the need for executive measures commensurate with the type and importance of each of the factors affecting the study indicators in the river basin. therefore, the strategy of using the potential advantages of environmental opportunities should be used to compensate for the weaknesses in the watershed