ارزیابی برنامه‌ریزی کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری بر مبنای شاخص‌های نیازسنجی و مکان سنجی (نمونه مورد مطالعه: شهر بجنورد)

برنامه­ریزی کاربری زمین‌شهری در ایران در قالب طرح­های جامع و تفصیلی انجام می­گیرد و با وجود گذشت حدود نیم قرن از تجربة طرح کاربری زمین، انتقادهایی در ابعاد مختلف آن وجود دارد. این مقاله با هدف ارزیابی برنامه­ریزی کاربری زمین در دهة اخیر، برنامه­ریزی کاربری زمین در طرح تفصیلی شهر بجنورد را با شاخص­های مکان­سنجی و نیازسنجی بررسی کرده است. نتایج ارزیابی بر مبنای شاخص مکان­سنجی نشان می‌دهد در مجموع، 92/7 درصد کاربری­های پیشنهادی طرح تفصیلی تحقق یافته، 8/34 درصد به صورت زمین بایر رها شده و 28/57 درصد به کاربری­های دیگر تغییر یافته­اند. بنابراین، نقش مکان­یابی کاربری­ها را در طرح تفصیلی می‌توان بسیار کم­تاثیر ارزیابی کرد. شاخص نیازسنجی نیز نشان می­دهد، در مجموع، 61/47 درصد مساحت کاربری­های پیشنهادی محقق شده­اند این نتیجه اگر چه حاکی از آن است که نیازسنجی نیز از موفقیت کمی برخوردار بوده است، در مقایسه با معیار قبل می­توان نتیجه گرفت عدم مکان­یابی دقیق کاربری­ها می­تواند راهکاری جهت افزایش تحقق­پذیری کاربری­های پیشنهادی باشد. در ادامه، علل اصلی تحقق‌نیافتن کاربری­ها از طریق مصاحبه با مجریان طرح، مشکل تملک زمین، ارتباط غیربهینه بین تهیه­کنندگان طرح و مجریان طرح و ناکافی‌بودن نظارت و الزامات قانونی شناسایی شد.

Associate Professor, Faculty of Urbanism, University of Tehran, Iran

In Iran, Urban land use planning is done in format of the comprehensive and detailed plan but, even after near fifty years of development of land use plan, there are still critiques together with some revisions in legal proceedings, content and procedures. This article is a study of evaluation of urban land use planning in current decade and specifically assesses urban land use planning in Bojnord’s detailed plan with indices of Place check and Needs assessment. Results of Placecheck indicate that only 7.92 percent of proposed land uses are fulfilled, while 34.8 percent have been abandoned and 57.28 percent underwent change of land use. Therefore, it can be concluded that Placecheck of uses has played a very small role. Result of Needs assessment index also signifies that 47.61 percent of the surface areas have realized proposed use. This shows that Needs assessment has equally failed but, compared to the other index, a flexible locality of uses contributes to realization of proposed plans. In the following and in form of interviews with executers, various obstacles on the way of realization, problems like land ownership, insufficient correspondence between planners and executers, and inadequate legal surveillance and obligations were indentified.