تحلیلی بر علل نزول جایگاه کلان‌شهر تبریز در نظام شهری ایران و پیش‌بینی جمعیت و جایگاه آن تا افق 1410

تحولات جمعیتی وسیع دهه‏های اخیر موجب تغییرات سریع در نظام شهری ایران و سلسله‏مراتب آن شده است که افزایش یا کاهش رتبه‌ شهرها در این نظام از پیامدهای آن است. در تحقیق حاضر به بررسی جایگاه کلان‌شهر تبریز در نظام شهری ایران از سال 1335 تا 1395 پرداخته شد و با پیش‏بینی جمعیت این شهر تا افق 1410 سعی شد جایگاه آینده‌ این شهر در نظام شهری ایران مشخص شود. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق توصیفی‌ تحلیلی است. داده‏های مورد نظر در تحقیق حاضر به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) به دست آمد. از مصاحبه برای فهم علل مهاجرفرستی و از پرسشنامه جهت فهم علل کاهش باروری در کلان‌شهر تبریز استفاده شد و تعداد نمونه‏ها در هر دو مورد بر اساس اصل اشباع تعیین شد. مدل‌نمایی، نرم‏افزار spectrum، و شاخص تحرک رتبه به ترتیب برای پیش‏بینی فاکتورهای جمعیتی، پیش‏بینی جمعیت، و بررسی تغییرات رتبه‌ کلان‌شهرها در نظام شهری استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد کاهش میزان باروری و مهاجرفرستی دلایل اصلی کاهش شدید میزان رشد جمعیت در کلان‌شهر تبریز است که اغلب دلایل اقتصادی منشا آن بوده‏اند. با فرض باروری 1.5 و 1.8 و 2.1 در شهر تبریز شاهد افزایش جمعیت به تعداد 1.64 و 1.69 و 1.74 میلیون نفر و کاهش جمعیت خردسالان و افزایش تقریباً دوبرابری جمعیت سالمندان بالای 65 سال در افق 1410 خواهیم بود. در کل، نتایج حاصل از پیش‏بینی جمعیت نشان می‏دهد جایگاه کلان‌شهر تبریز در رتبه‌ ششم نظام شهری ایران در افق 1410 تثبیت خواهد شد. اما فاصله‌ آن با کلان‌شهر هفتم، یعنی قم، کمتر خواهد شد که نیازمند توجه ویژه و مدیریت صحیح این مسئله جهت جلوگیری از سقوط مجدد رتبه‌ آن است.

an analysis of the reasons for the decline of the position of tabriz metropolis in the urban system of iran and the prediction of its population and position by 2031

demographic changes in recent decades have led to rapid changes in iran’s urban system and its hierarchy, with one of its consequences being the increase or decrease in the ranking of cities in this system. the present study examines the position of tabriz metropolis in the urban system of iran from 1335 to 1395, and by forecasting the population of this metropolis by 2031, it tries to determine the future position of this city in the urban system of iran. this study is practical in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and research method. the data in the present study were obtained through document analysis and field study (questionnaire and interview). interviews were used to understand the causes of emigration and a questionnaire was used to understand the causes of fertility decline in tabriz metropolis. the sample sizes for both instruments were determined based on the saturation principle. the exponential model, spectrum software, and rank mobility index were used to predict the demographic factors, population forecast, and the study of metropolitan rank changes in the urban system, respectively. the obtained results showed that the decrease in fertility rate and migration are the main reasons for the sharp decline in population growth in the metropolis of tabriz, with the economic reasons being the main reason. in addition, assuming the fertility rates of 1.5, 1.8, and 2.1 in tabriz, we will see 1.64, 1.69, and 1.74 million increases in the population of the city, respectively, as well as a decrease in the population of minors and a doubling of elderly population over 65 by the year 2031. the results of population forecast show that the position of tabriz metropolis will be stabilized as the sixth largest city of iran’s urban system by 2031, but its distance from the seventh metropolis (qom) will be less, which requires special attention and proper management to prevent its rank from falling again.