ارزیابی و تحلیل فضایی نقش نواحی تجاری مرکزی بلندمرتبه بر تحولات سازمان فضایی‌ عملکردی شهر همدان

سازمان فضایی شهر مفهومی بسیار جامع‌تر و گسترده‌تر نسبت به ساختار فضایی شهر به عنوان استخوان‌بندی شهر دارد. در واقع، ساختار فضایی فقط به جنبه کالبدی ساختار شهر می‌پردازد. اما سازمان فضایی، علاوه بر جنبه کالبدی، بررسی و شناخت عملکرد‌های مختلف، مانند عملکردهای اقتصادی و اجتماعی و شبکه حمل‌ونقل و ...، را نیز شامل می‌شود. در کنار این موضوع، بلندمرتبه‌سازی به منزله پدیده‌ای که در یک دهه اخیر در شهر همدان رونق یافته و در حال رشد و گسترش است، همواره هم از عوامل مختلف تاثیر گرفته هم بر ابعاد مختلف، از جمله ابعاد کالبدی‌ فضایی، اقتصادی، اجتماعی، زیست‌‌محیطی، و ترافیک تاثیر گذارده است. در واقع، علاوه بر تاثیراتی که این مقوله بر ساختار کالبدی شهر داشته سازمان فضایی و عملکردی شهر را نیز دستخوش تغییر و تحولات زیادی کرده است؛ به گونه‌ای که تغییر در الگوی سفر‌های روزانه شهروندان به مراکز خرید، اداری، و ... کاملاً مشهود است. از سوی دیگر پژوهش‌های مختلف کمتر به مقوله اثر بلندمرتبه‌سازی بر سازمان فضایی و سازمان عملکردی شهر در پهنه‌های عمده تجارت و فعالیت پرداخته‌اند. بنابراین، هدف از پژوهش حاضر تحلیل و ارزیابی اثر پدیده بلندمرتبه‌سازی در قالب مراکز عمده فعالیتی نوین بر سازمان فضایی‌ عملکردی شهر همدان بود. این پژوهش از حیث هدف کاربردی و از نظر شیوه و روش اجرا توصیفی‌ تحلیلی است. همچنین، جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز از اسناد طرح‌های توسعه شهری، مشاهدات میدانی، مصاحبه، و پرسشنامه بهره گرفته شد و برای تحلیل و پردازش اطلاعات از مدل‌های تحلیل فضایی‌ مکانی در محیط gis استفاده شد. مدل مفهومی این پژوهش هشت شاخص را برای تحلیل اثر cbdهای نوین بلندمرتبه بر سازمان فضایی‌ عملکردی شهر ارائه کرد که در نهایت هر یک از آن‌ها به صورت فضایی تحلیل شدند. نتایج تحلیل‌ها حاکی از آن است که در ساختار تک‌هسته‌ای سازمان فضایی شهر همدان تمرکز بالایی بر بخش مرکزی شهر همدان وجود دارد. ولی این تمرکز در حال پیشروی است و هسته‌های جدید شهری در اثر عوامل مختلف در حال ظهورند، که یکی از عوامل اصلی آن ظهور بلندمرتبه‌های تجاری‌ اداری است. همچنین از دیگر نتایج باید به این نکته اشاره کرد که هسته‌های نوظهور شهری در محور ارتباطی بوعلی‌ جهان‌نما (جهاد) در حال پیشروی است. بنابراین، با توجه به تغییر ساختار فضایی‌ عملکردی شهر توجه بیشتر به زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی منعطف شهری باید از اولویت‌های اصلی مدیریت شهری باشد.

A Spatial Evaluation and Analysis of the Role of HighRise CBDs on the Changes of SpatialFunctional Organization of Hamedan City

As city framework, the city spatial organization is a broader and more comprehensive concept than city spatial structure. In fact, the spatial structure tends only to the physical structure of the city, while spatial organization takes also into account the examination and identification of various functions, including economic, social, transportation functions. In addition, highrise buildings – as phenomena that have flourished in the past decade in Hamedan and are still growing – have always got influenced by various factors and have affected various urban aspects such as spatialphysical, economic, social, environmental, and traffic dimensions. In fact, in addition to the effects of this issue on the physical structure of the city, they have brought about many changes in the spatial and functional organization of the city such that changes in the daily commuting to shopping centers, offices, etc. in the city are clearly observable. On the other hand, the previous studies have rarely addressed the effect of highrise buildings on the spatial and functional organization of the city in major areas of business. Therefore, the purpose of this study was to analyze and evaluate the effects of highrise buildings in the form of major modern central business districts on the spatialfunctional organization of Hamedan city. This study was applied in terms of purpose and descriptiveanalytical in terms of method. Moreover, in order to collect the required data, the documents related to urban development plans, field observations, interviews, and questionnaires were used. Then, to analyze the obtained data, the spatiallocative analysis models in GIS environment were adopted. The conceptual model of this study provided 8 indices for the analysis of the effects of modern highrise CBDs on city spatialfunctional organization, and each of them was analyzed spatially. The results of the analyses indicated that in the singlecore spatial organization of Hamedan city, there is a high concentration on the central part of the city, but this concentrated area is expanding and new urban cores are emerging due to various factors. One of the reasons for the appearance of these new cores is businessoffice highrise buildings. Another noteworthy finding of this study is that the majority of these newly emerging urban cores are growing along BualiJahannama road. Therefore, due to the changes in the spatialfunctional structure of the city, paying more attention to urban infrastructures and flexible planning should be among the main priorities of the city management.