تبیین سناریوهای توسعه کالبدی‌ فضایی سکونتگاه‌های روستایی مجموعه شهری مشهد

توسعه پایدار کالبدی‌ فضایی در سطح مجموعه شهری مشهد مقدمه و پیش‌نیاز دستیابی به توسعه پایدار منطقه‌ای (استانی) و ملی است. از این رو تدوین سناریوهایی که زمینه تحقق تحولات کالبدی‌ فضایی پایدار را در مجموعه شهری مشهد فراهم می‌سازد باید مورد توجه قرار گیرد. در پژوهش حاضر تلاش شده با مشارکت مدیران استانی و خبرگان دانشگاهی پیشران‌های کلیدی تاثیرگذار بر تحولات کالبدی‌ فضایی سکونتگاه‌های روستایی مجموعه شهری مشهد شناسایی و در نهایت سناریوهای موثر بر توسعه کالبدی‌ فضایی این سکونتگاه‏ها تدوین شود. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش پژوهش توصیفی‌ تحلیلی است. روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای و اسنادی و پیمایشی (مصاحبه) بود. با بررسی منابع علمی 69 عامل موثر بر تحولات کالبدی‌ فضایی شناسایی شد که در 5 بُعد دسته‌بندی شدند؛ که با دو گروه و در مجموع 29 نفر، شامل مدیران سازمان‏های مرتبط و متخصصان دانشگاهی، مصاحبه انجام شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها مبتنی بر تکنیک‌های آینده‌پژوهی بود؛ از جمله مدل شوارتز، تحلیل ساختاری، تحلیل تاثیر متقابل (نرم‌افزارهای micmac و scenario wizard). نتایج نشان داد تعداد 512 سناریو با سازگاری ضعیف و تنها 1 سناریو در حالت سازگاری قوی و پایدار (ناسازگاری صفر) قرار دارد (2.8 درصد سناریوهای ممکن باورپذیرند). سناریوی اول، که یک سناریو با جهت مثبت است، دارای مجموع امتیاز اثر متقابل 771 و ارزش سازگاری 7 است؛ درحالی‌که سناریوی دوم، که گویای شرایط نسبتاً مطلوب برای آینده سکونتگاه‌های روستایی است، مجموع امتیاز اثر متقابل 736 و ارزش سازگاری 2 دارد. سناریوی سوم نیز دارای ارزش سازگاری 3 بود و با امتیاز مجموع اثر متقابل 695 می‌تواند از سناریوهای محتمل برای آینده تحولات کالبدی‌‌ فضایی روستایی باشد.

Explaining the SpatialPhysical Development Scenarios of Rural Settlements in Mashhad Urban Complex

The sustainable physicalspatial development of Mashhad urban complex is the prerequisite of attaining sustainable regional (provincial) and national development. This necessitates paying attention to the development of scenarios that set the ground for the development of Mashhad.  In the study at hand, it was tried through the participation of the provincial managers and academic experts to identify first the key drivers of physicalspatial changes in the rural settlements of Mashhad urban complex and then the scenarios effective on the physicalspatial development of these settlements. This study was applied in terms of purpose and descriptiveanalytical in terms of research method. The data was collected through library research, document analysis, and survey (interview) methods. Examining scientific resources, 69 factors effective on the physicalspatial changes were identified, which were grouped into five dimensions. Then, 29 participants in two groups, namely the managers of the related organizations and academic experts, were interviewed. Data analysis was done based on future research techniques, including Schwartz model, structural analysis, and interaction analysis, using Micmac and Scenario Wizard software packages. The results showed that 512 scenarios have weak compatibility, and only one scenario has strong, sustainable compatibility (zero incompatibility) (2.8 percent of possible scenarios are credible). The first scenario, which is in positive direction, has the overall interaction effect score of 771 and compatibility value of 7, while the second scenario that expresses the fairly favorable conditions for the future of rural settlements has the overall interaction effect score of 736 and compatibility value of 2. The third scenario, which has the compatibility value of 3 and the overall interaction effect score of 695, can be one of the possible scenarios for the future physicalspatial changes in rural areas, too.