واکاوی علل محتوایی ناکارآمدی برنامه‌ریزی شهری بر اساس رویکرد طرح‌های جامع (مطالعه موردی: طرح جامع نوشهر)

طرح‌های جامع، به منزله یکی از جریان‌های تاثیرگذار شهرسازی، می‌تواند از منظر ابعاد و حوزه‌های مختلف و مرتبط‌ چون نظام برنامه‌ریزی، محتوای طرح‌ها، فرایند تهیه و بررسی و تصویب، و نیز نحوه اجرا و سازمان اجرایی‌ مورد توجه قرار گیرد. در این میان، پژوهش حاضر به شناسایی علل ناکارآمدی طرح‌های جامع به‌ویژه از منظر ماهیت و محتوای این نوع نگرش از برنامه‌ریزی شهری می‌پردازد. به همین منظور، ضمن بررسی نظریه‌ها و دیدگاه‌های موجود در این زمینه، واکاوی مصداق‌های عینی از علل یادشده نیز هدف‌گذاری شده است. این موضوع به واسطه ارزیابی پس از اجرای برنامه در قالب سنجش میزان کارآمدی و تحقق‌پذیری طرح جامع نوشهر در محورهایی مشخص، شامل ابعاد اجتماعی و نیز ابعاد کالبدی، دنبال شده است. پیروی از رویکرد خطی و یک‌سویه، انعطاف‌ناپذیری و عدم واقع‌گرایی، برداشت منفرد و حل مشکلات در معنای عمدتاً کالبدی، ارائه جزئیات بسیار بر اساس چارچوب‌های ثابت و جامد، و همچنین عدم امکان پیش‌بینی‌های صحیح، مهم‌ترین علل محتوایی ناکارآمدی برنامه‌ریزی شهری بر اساس رویکرد طرح‌های جامع هستند. این عوامل، همان چالش‌هایی هستند که کارآمدی طرح جامع نوشهر نیز از آن‌ها رنج می‌برد. رویکرد غیرواقع‌بینانه در تعیین محدوده شهر، سیاست نادرست استفاده از فضاهای باز و افزایش تراکم در مغایرت با ماهیت اکولوژیکی و توریستی و بندرگاهی شهر، عدم تحقق اغلب کاربری‌های اراضی پیشنهادی و متعاقباً کمبود شدید فضاهای خدماتی از بارزترین مصادیق عینی ناکارآمدی طرح جامع نوشهر در سایه علل محتوایی مورد اشاره‌اند. توجه به علل ناکارآمدی و تحلیل مصداق‌های عینی، رهیافتی کلیدی است که می‌تواند محتوای طرح‌های شهری را، به‌ویژه طرح‌هایی که هم‌گام با تحول در برنامه‌ریزی شهری و جایگزینی نگرش‌های جدید تهیه می‌شوند، متمایز از نمونه‌های قدیمی کند و بیش از پیش موفق و تحقق‌پذیر سازد.

An Exploration of the ContentDriven Reasons for the Inefficiency of Urban Planning Based on the Comprehensive Plan Approach: The Case Study of Nowshahr Comprehensive Plan

As one of the most effective currents in urban development, comprehensive plans can be taken into account from various or related dimensions and arenas such as the planning system, plan content, the process of preparation, examination, and enactment, the manner of execution, and the executive organization. The present study was an effort to identify the reasons for the inefficiency of comprehensive plans, especially from the viewpoint of the nature and content of this attitude to urban planning. To this end, in line with the examination of the existing theories and standpoints in this regard, we sought to explore the objective instances of the foregoing reasons. This was done through the ex post evaluation of the implementation of the plans in the form of the assessment of the efficiency and feasibility rates of Nowshahr comprehensive plan in specific directions including social and physical dimensions. There are different content reasons for the inefficiency of urban planning based on the comprehensive plan approach. These include following linear, oneway methods, inflexibility and lack of realism, oneway perceptions and trying to solve the problems mainly through physical means, providing numerous details based on fixed and solid frameworks, and impossibility of making correct predictions. These factors are the very challenges that have maimed the effectiveness of Nowshahr comprehensive plan. The unrealistic approach to the determination of city boundaries, the incorrect policy in using open spaces and increasing building density that contrasts the ecologic, touristic, and port nature of the city, and nonfulfillment of most proposed land uses (which has led to a severe lack of service spaces) are among the most evident objective instances of the inefficiency of Nowshahr comprehensive plan through the lens of the foregoing content reasons. The consideration of the reasons for inefficiency and analysis of the objective instances are key solutions that can differentiate the content of urban plans – especially ones that are developed in line with changes in urban planning and proposition of novel attitudes – from the previous plans, and make them more successful and feasible.