تحلیل آثار تغییرات اقلیم و شرایط خاک سطحی بر فراوانی رخداد‌های گرد و غبار (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)

در دهه‏های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، از جمله خشک‌سالی و مداخلات انسانی، طوفان‌های گرد و غبار شدت یافته است. گرد و غبار، علاوه بر جابه‌جایی و از دست رفتن ذرات خاک، باعث آسیب‏های شدید اقتصادی و اجتماعی و سلامت می‏شود. استان خراسان رضوی به سبب موقعیت استراتژیک، از جمله قطب صنعتی و کشاورزی و پذیرایی سالیانه بیش از 29 میلیون زائر از داخل و خارج از کشور، به‌خصوص در فصول و ماه‌های همراه با مناسبت‌ها، دارای اولویت بررسی از نظر فراوانی گرد و غبار است. هدف پژوهش حاضر بررسی و روندیابی فراوانی رخداد‌های گرد و غبار و تحلیل تاثیرپذیری آن از تغییرات اقلیمی با در نظر گرفتن روند خشک‌سالی‏‏ ‏و تغییرات سطحی زمین با مطالعه روند تغییرات درصد تراکم پوشش در طول دوره آماری بود. نتایج شمارش کدهای گرد و غبار نشان داد رخداد‌های گرد و غبار با ‏منشا محلی از فراوانی بیشتری برخوردار است. بر اساس تحلیل ماهیانه پدیده گرد و غبار، ایستگاه‌های سرخس و مشهد مناطقِ با بالاترین تعداد روزهای غبارآلود در محدوده مطالعاتی، در تابستان و بهار و ماه‌های ژوئن و ژوئیه هستند. نتایج رگرسیون خطی شاخص خشک‌سالی و روزهای دارای گرد و غبار محلی ماهیانه حاکی از ارتباط معنادار در جهت افزایش گرد و غبار همراه افزایش شدت خشک‌سالی در ایستگاه‌های مشهد و سرخس، طی دوره آماری 27 ساله، در سطح 99 درصد اطمینان است. در نهایت، با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از بررسی تغییرات سطحی زمین، لزوم پیگیری برنامه‌های آمایش سرزمین همراه استفاده از ‏روش‌های کوتاه‌مدت تثبیت خاک، به منظور کاهش خسارات اقتصادی و حفظ سلامت ناشی از گرد و غبار در ماه‌ها و فصول پرتردد، تا دستیابی به نتایج روش‌های بلندمدت توصیه می‌شود.‏

An Analysis of the Effects of the Change in Climate and Surface Soil Conditions on the Frequency of Dust Storms: The Case Study of Khorasan Razavi Province

In recent decades, dust storms have intensified due to climate changes, including drought and human interventions. In addition to removing soil particles, dust brings storms bring about severe economic, social, and health problems. Due to its strategic conditions – including its status as an industrial and agricultural hub and the province hosting more than 29 million Iranian and international pilgrims, especially during the seasons and months with specific holidays – should be prioritized in the examination of dust storm frequency. The purpose of this study was to examine and track the frequency of dust storms and analyze the effect of climactic changes on them through the investigation of drought trend as well as the trend of changes in the land surface coverage percentage during the statistical analysis period. The results of counting the dust codes showed that dust storms with local origin had the highest frequency. According to the monthly analysis, Sarakhs and Mashhad stations had the most dust phenomena, with the most dusty days in the study area during summer and spring seasons, especially June and July months. The results of regression analysis of drought index and the monthly local dusty days indicated the existence of a significant, positive relationship between dust increase and drought intensity in Mashhad and Sarakhs stations during the statistical period of 27 years at 99 percent confidence interval. Finally, in the light of the results obtained from the examination of the land surface changes, it is recommended that land use plans be used along with shortterm methods of soil stabilization in order to reduce the economic damages and preserve people’s health against dust during busy months and seasons so as to achieve the goals of longterm methods.