گونه‌شناسی الگوی فضایی و پیشنهاد سناریوهای ممکن برای توسعۀ آتی نظام شهری در استان البرز

توزیع جمعیت، کارکردهای اقتصادی، جایگاه، و نقش شهرها در نظام شهری در تعامل با سایر شهرها در طول زمان دستخوش تحولات گوناگون می‌شود و تکامل می‏یابد. این تحولات در سازمانِ نظام شهری ایستا نیست و موضوعی وابسته به زمینه است. استان البرز تحولات بسیار سریعی را در نظام شهری پشت سر گذاشته است که موجب بروز عدم تعادل شدید در نظام شهریِ استان، تمرکز فزاینده جمعیتی و کارکردی در کلان‌شهر کرج نسبت به سایر شهرها، و به حاشیه رانده شدن سایر شهرها در نظام شهری شده است. گونه‏شناسی نظام شهری در استان البرز با هدف توصیف الگوی فضایی سازمان یافتن شهرها و تدوین سناریوهای ممکن برای الگوی فضایی آتی نظام شهری موضوع مقاله حاضر است. این هدف از طریق تحلیل الگوی فضایی ریخت‏شناسی و کارکردی شهرها و زمینه‏های موثر بر شکل‏گیری و تکوین نظام شهری و همچنین بررسی آینده‏های ممکن و قابل تصور برای نظام شهری تعقیب شده است. این پژوهش ماهیتی توصیفی دارد و متکی بر روش‏های کمّی ‌و تحلیل‏های فضایی با تاکید بر دو رویکرد ریخت‌شناسانه و کارکردی است. بر اساس مطالعه انجام‌شده، کریدور شرقی‌ غربی اصلی استان مهم‏ترین عامل موثر در استقرار شهرها در نظام شهریِ استان است. نظام شهری استان در آینده می‏تواند با سه الگوی فضایی توسعه یابد. این الگوها شامل الگوی توسعه کریدوری، توسعه چندمرکزی، و توسعه تک‌مرکزی هستند. به نظر می‏رسد در نظام شهری استان البرز، به‌رغم تمرکز فضایی جمعیت و اغلب کارکردهای استان در کلان‌شهر کرج، توانمندی­هاییبرای تحقق الگوی متوزان‏تر توسعه وجود دارد. گرایش به الگوی توسعه کریدوری پیرا  مون محور شرقی‌ غربی، که مبتنی بر ساختار طبیعی و زیرساختی و اقتصادی منطقه است، یکی از این گرایش‏هاست که می‏تواند ضمن ایجاد توازن جمعیتی و کارکردی در نظام شهری استان ‌شهرهای آن را به ‌سوی احراز نقش‏های اقتصادی متنوع هدایت کند.

The Typology of the Spatial Pattern and the Suggestion the Possible Future Scenarios of Possible Urban Systems for the Development of Future Urban System of Alborz Province

Population distribution, economic functions, as well as the status and role of cities in the urban system change and evolve through their interaction with other cities over time. This change in the organization of the urban system is not a static one,   but rather it is a contextdependent issue. Alborz province has experienced highly rapid changes in the urban system that have led to the emergence of severe imbalances in the urban system, increasing population and functional concentration in its metropolitan area compared to other cities and the marginalization of other cities of the province in the urban system. The typology of urban system in Alborz province that aims at describing the spatial pattern in which the cities of this urban system are organized and proposing the possible scenarios for the future spatial pattern of this urban system are the subjects of this article. This issue has been pursued through the analysis of the morphological and functional spatial pattern of cities, the analysis of the grounds affecting the formation of the urban system, and for the examination of the possible futures for the urban system. This research had mainly a descriptive nature, relied on quantitative methods and spatial analyses, and emphasized both morphological and functional aspects. According to the findings, the main eastwest corridor of the province is the most important factors in the spatial pattern of this province’s urban system. The urban system of the province might develop in future through three possible spatial scenarios. These scenarios include the corridor, polycentric, and monocentric development patterns. It seems that in the urban system of Alborz province despite the spatial concentration of the population and the majority of the provincial functions in Karaj metropolis, there are potentials for the realization of a more balanced development. The potential and tendency to the corridor development model around the eastwest axis, which agrees with the natural, infrastructural, and economic structure of the region, is one of these tendencies that can create a demographic and functional balance in the urban system of the province and lead its cities to take various economic roles.