تحلیل ریخت‌شناسی شبکۀ شهری با رویکرد تعادل‌بخشی به فضا (مطالعۀ موردی: شبکۀ شهری استان هرمزگان)

تعادل‌بخشی به ساختار فضایی و تعیین شبکۀ شهری آینده، ماموریت بنیادین آمایش سرزمین تلقی می‌شود. شهرها به‌عنوان عناصر اصلی سازمان‌یابی فضا در قالب شبکۀ شهری سازمان می‌یابند. شبکۀ شهری درانطباق دو بعد فرم و کارکرد سنجیده می‌شود که از طریق تحلیل روابط آن‌ها می‌توان کارایی الگوهای مختلف را بررسی کرد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف تحلیل ریخت‌شناسی شهری به منظور انطباق ابعاد ریخت‌شناسی و کارکردی شبکۀ شهری استان هرمزگان انجام گرفته است. هدف‌گذاری پژوهش از نوع کاربردی و روش‌شناسی آن به صورت توصیفی‌تحلیلی است. شاخص‌های تحلیلی پژوهش برای ریخت‌شناسی شبکۀ شهری در استان هرمزگان شامل شبکۀ راه‌ها، فاصلۀ میان سکونتگاه‌ها، جمعیت شهری و نوع خدمات است. ابزار تحلیلی پژوهش برای پیشبرد هدف پژوهش، تحلیل‌های فضایی تراکم، درون‌یابی فاصلۀ وزن‌گذاری‌شدۀ معکوس در قالب نرم‌افزار arc gis 10-4 است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد ریخت‌شناسی شبکۀ شهری استان هرمزگان از چهار الگو یعنی الگوی تک‌مرکزی، الگوی چندمرکزی، الگوی خطی و الگوی جزیره‌ای تبعیت می‌کند که موقعیت استقرار این الگوها در استان بیانگر رابطۀ بین موقعیت استقرار و ریخت‌شناسی شبکه است. به دلیل استقرار شهرهای بزرگ استان در مجاورت دریا، الگوهای تک‌مرکزی و خطی بیشتر تحت تاثیر عامل دریا شکل گرفته‌اند. همچنین الگوهای جزیره‌ای و منفرد علاوه بر جزایر استان، در پهنه‌های کوهستانی یا دشت‌های میان‌کوهی استقرار یافته‌اند. برایند پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که منطبق‌نبودن فرم و کارکرد موجب ارتباط و تعامل ضعیف حوزه‌های هم‌پیوند شهری می‌شود. این ناهمخوانی، تحقق بهره‌مندی شبکۀ شهری از فرصت‌های هم‌جواری را کاهش می‌دهد و کارایی شبکه ضعیف می‌شود.

Analyzing the Urban Network Morphology through Balancing of Space Approach: A Case Study of the Urban Network of Hormozgan Province

Balancing the Spatial structure and determining the future urban network are the fundamental missions of spatial planning. As the main organizing elements of space, cities are organized within the urban network form. Urban network is assessed based on the agreement between form and function dimensions. The effectiveness of various models can be investigated through an analysis of their relationships. Accordingly, the study at hand has been carried out to analyze the urban morphology in order to accord the morphological and functional dimensions of Hormozgan province urban network. The study is applied in terms of purpose and descriptiveanalytical in terms of methodology. The analytic indices of the study for Hormozgan province urban network morphology include road network, the distance between settlements, urban population, and types of services. The analytic instrument for the attainment of the purpose of the study is the Inward Distance Weighted (IDW) model within ARC GIS 104 software. The obtained results show that Hormozgan province urban network morphology follows four patterns, namely monocentric, polycentric, linear and isolated. The location of these patterns in the province indicates the relationship between the location and the network morphology. As the large cities of the province are located near the sea, the monocentric and polycentric patterns have been formed under the influence of the sea factor. However, the isolated and linear patterns are located in both the islands of the province and the mountainous areas or intermountain plateaus. Ultimately, the study shows that the lack of agreement between the form and the function weakens the connection and interaction of the interconnected areas. This lack of agreement reduces the fulfillment of the urban network’s use of neighboring opportunities and decreases the network effectiveness.