تحلیلی بر تغییرات ساختاری سیمای سرزمین کلان‌شهر تبریز با استفاده از مبانی اکولوژی سیمای سرزمین و با تاکید بر مفهوم پیوستگی

جوامع شهری، سیماهای سرزمین پیچیده‌ای هستند که بر اثر افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی با رشد نامتوازن و برون‌زا مواجه شده‌اند و به سرعت در حال تغییرند؛ به طوری که زمین‌های غیرشهری و بزرگ به مصرف شهرها و ساخت‌وسازهای شهری رسیده و با گذشت زمان، به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شوند. لذا پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی و ارزیابی تغییرات صورت‌گرفته در ساختار سیمای سرزمین کلان‌شهر تبریز و بررسی کارایی متریک‌های سیمای سرزمین در تحلیل تغییرات تدوین شده است. در همین زمینه، در ابتدا نقشه‌های کاربری اراضی برای سال‌های 1984، 2000 و 2018 با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست تهیه گردید. در ادامه به منظور تحلیل تغییرات، ترکیبی از متریک‌های سیمای سرزمین شامل: np، ca، pland، lpi، ed، mps، lsi و cohesion در دو سطح کلاس و سیمای سرزمین و با کاربرد نرم‌افزار fragstats4.2 محاسبه شد. نتایج پژوهش نشان داد اراضی ساخته‌شده در این بازه زمانی، بیشترین تغییرات و رشد را داشته‌اند و در مقابل اراضی کشاورزی، باغات و فضای سبز روند نزولی داشته و به کاربری‌های دیگر تبدیل شده‌اند. همچنین تعداد و تراکم حاشیۀ لکه‌ها در طول زمان افزایش یافته و به تکه‌شدگی سیمای سرزمین منجر شده است. از سوی دیگر، متوسط اندازۀ‌ لکه‌های متعلق به اراضی ساخته‌شده و اراضی کشاورزی و باغی به ترتیب افزایش و کاهش یافته و با افزایش شاخص شکل سیمای سرزمین موجب ازهم‌گسیختگی بیشتر و پیچیدگی سیمای سرزمین شهر تبریز شده‌اند. به طور کلی، تحلیل نقشه‌های کاربری اراضی و متریک‌های سیمای سرزمین به‌وضوح آثار فعالیت‌های انسانی و شهرنشینی بر محیط اطراف را نمایان می‌سازد و نتایج حاکی از این است که سیمای سرزمین شهر تبریز به‌مرور ریز‌دانه‌‌‌، پیچیده‌ و از نظر هندسی نامنظم‌تر و با کاهش پیوستگی، از هم گسیخته‌تر گردیده است.

The Analysis of Structural Landscape Changes in Tabriz City Using Landscape Ecology Principles with an Emphasis on the Connectivity Concept

Urban societies are complex landscapes that face unbalanced and exogenous growth and are rapidly changing as a result of population growth and urbanization. That is to say, nonurban, large swaths of land are consumed by cities and urban settlements, and over time they are fragmented into smaller pieces. Therefore, the present study was designed to detect and evaluate changes in the landscape structure of Tabriz metropolitan area and to evaluate the performance of landscape metrics in analyzing changes. To this end, first the land use maps for 1984, 2000 and 2018 were prepared using Landsat satellite imagery. Then, in order to analyze the changes, a combination of Landscape metrics including NP, CA, PLAND, LPI, ED, MPS, LSI, and COHESION was computed at two levels of land class and landscape using Fragstats4.2 software. The results showed that the lands used for urban settlement during this period have had the most changes and growth, in contrast to agricultural farms, gardens and greenspace which have had a downward trend and have been converted to other uses. Also, the number and density of patches have increased over time, leading to the fragmentation of the landscape. On the other hand, the average size of patches belonging to constructed lands and agricultural and horticultural lands respectively increased and decreased, and caused more distortion and complexity of Tabriz city landscape through an increase in the landscape shape index. In general, the analysis of land use maps and landscape metrics clearly reveals the effects of human activities and urbanization on the surrounding environment, and the results indicate that the landscape of Tabriz has got more granular, more complex and geometrically more irregular. Then, with this decreasing connectivity, it has become more fragmented.