بررسی رابطۀ بین تخصصی‌شدن، تنوع، رقابت صنعتی و تمرکز فضایی صنایع در شهرستان‌های ایران، در دورۀ زمانی 1375تا1390

اغلب تحقیقات انجام‌شده در ایران به بررسی چگونگی تخصصی‌شدن و تمرکز فضایی صنایع پرداخته‌اند و مطالعه‌ای که علاوه بر تخصصی‌شدن، تاثیر تنوع و رقابت صنعتی بر تمرکز فضایی صنایع را نیز سنجیده باشد، تا به حال صورت نگرفته است. از‌ این رو، این مقاله برای تعیین موقعیت و جایگاه شهرستان‌های مختلف کشور ایران در ساختار فضایی تولید، به بررسی تاثیر تخصصی‌شدن، تنوع نسبی و رقابت صنعتی بر تمرکز فضایی صنایع در بخش‌های مختلف صنعتی می‌پردازد. روش تحقیق مقاله کمی تحلیلی است. داده‌های مورد نیاز برای شاخص‌های‌ اندازه‌گیری،‌ از سرشماری کارگاه‌های صنعتی با ده نفر نیرو و بیشتر، در طی سه دورۀ 1376، 1385 و1390 به دست آمده است. شاخص تخصصی‌شدن از طریق ضریب مکانی (lq)، شاخص تنوع با روش تنوع نسبی (rdi) و شاخص رقابت از طریق روش گلیسر و همکاران به دست آمد. برای بررسی رابطۀ بین این سه شاخص و تمرکز فضایی صنایع، از روش رگرسیون وزنی جغرافیایی (gwr) استفاده شد.نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که در اغلب ‌صنایع بین تخصصی‌شدن و تمرکز فضایی رابطۀ مستقیم و معناداری وجود دارد و با افزایش تخصصی‌شدن، اشتغال رشد کرده است. این بیانگر تایید نظریه‌های مطرح در جغرافیای اقتصاد نوین است که فعالیت‌های صنعتی کشور در بخش تولید، بیشتر به سمت تمرکز در مناطق خاص جغرافیایی تمایل دارد تا از این راه به خوشه‌بندی صنعتی و صرفه‌جویی‌های ناشی از تجمع دست یابد. اما برخلاف برخی نظریه‌های مطرح، بین تنوع نسبی صنایع و رقابت صنعتی بین شهرستان‌ها با تمرکز فضایی صنایع رابطۀ معناداری مشاهده نشد. توصیه می‌شود رویکرد خوشه‌ای برای تقویت فعالیت‌های صنعتی با تمرکز بر مزیت‌های مکانی ایران از سویی و تقویت الگوی چندمرکزی برای بهبود ساختار فضایی تولید از سوی دیگر، در دستور کار مقامات و سیاست‌گذاران صنعتی منطقه‌ای قرار بگیرد.

Analyzing the relationship between specialization, diversity, and competition between industries and spatial concentration of industries in Iran during the period of 19962011)

Distribution of production activities and establishment of industrial units in different regions depends on the decision of firms to locate in certain areas, but there are many important factors that affect the decisionmaking process. This research’s main goal is to understand the relationship between industry specialization, diversity of industries, competition between industries and the concentration of industries over time. The research method is quantitative and following the method employed by Glaeser et al., (1992) the effect of specialization, relative diversity of industries and competition between industries on industrial concentration has been investigated using geographic weighted regression method. The result of this assessment shows during the study period with the increasing specialization of industries in the county, in most industrial sectors, increasing industry concentration has occurred. But between the relative diversity of industries and industrial competitiveness and the geographic concentration of industries there was no significant relationship in the counties.