تحلیل الگوهای فضایی رشد شهری در مناطق کلان‌شهری ایران (مطالعۀ موردی: مناطق کلان‌شهری تهران، مشهد، اصفهان و شیراز)

مناطق کلان‌شهری ایران، از دیرباز تاکنون، مراکزی قدرتمند برای جذب جمعیت در کشور بوده و به تناسب، الگوهای فضایی مختلفی شکل داده‌ است. هدف اصلی مقاله، تحلیل الگوهای فضایی رشد در مناطق کلان‌شهری ایران (شامل منطقۀ کلان‌شهری تهران، مشهد، اصفهان و شیراز) است که بر مبنای مدل آنتروپی شانون، ضریب جینی مکانی، شاخص تراکم فضایی و برآوردگر کریجینگ انجام شده است. نتایج یافته‌ها بر روند کاهش تمرکز در مناطق کلان‌شهری کشور تاکید دارد که در الگوهای مختلف فضایی نمود پیدا کرده است. در منطقۀ کلان‌شهری تهران، روند توسعه از الگوی متمرکز به سوی الگوی چندمرکزی و پیرامون پراکنده سوق پیدا کرده است. براساس روند توسعۀ مراکز سکونتگاهی آن در سال‌های اخیر، می‌توان گفت در عین تمرکز بر قطب تهران، سایر سکونتگاه‌ها نیز در تشکیل ساختار فضایی منطقه نقش موثری بازی کرده و مسیرهای ارتباطی قوی به تشکیل چنین الگویی منجر شده است. در منطقۀ کلان‌شهری اصفهان نیز الگوی ساختار فضایی از حالت تمرکز و با پراکنش نامتعادل، به سوی شکل‌گیری الگوی شعاعی سوق یافته است. این در حالی است که منطقۀ کلان‌شهری مشهد از الگوی تک‌مرکزیت خطی و شیراز از الگوی تک‌مرکزیت و پیرامون پراکنده پیروی می‌کند و دلیل آن را می‌توان به‌واسطۀ رشد اندک سکونتگاه‌ها در مقایسه با مراکز اصلی دانست.