تبیین موانع فراروی جابه‌جایی پایتخت در ایران با رویکردی آمایشی

الگوی نظام حکومتی در ایران متمرکز است. از آنجا که در حکومت‌های متمرکز و تک‌ساخت، امنیت مرکزیت سیاسی (پایتخت) با امنیت کل نظام سیاسی (امنیت ملی) ارتباط مستقیمی دارد، جابه‌جایی پایتخت در ایران از دو منظر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند: اول سامان‌دهی شهر تهران و تعادل‌بخشی به نظام شهری و منطقه‌ای کشور و دوم حفظ امنیت سیاسی کشور. جابه‌جایی پایتختِ افزون بر 220سالۀ ایران از تهران به نقطه‌ای دیگر ازجمله مباحثی است که همواره طی سال‌های اخیر بدان پرداخته شده است. اما به علل مختلف تاکنون اقدامی عملی در این خصوص صورت نگرفته است. از این رو هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی نگاشته شده است، شناسایی موانع و چالش‌های اصلی فراروی جابه‌جایی پایتخت و ارائۀ راهبردهایی در جهت رفع این موانع است. در این راستا هفت مولفۀ اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجرایی، اجتماعی – فرهنگی، قانونی و طبیعی – اکولوژیکی در قالب 55 گویه انتخاب و توسط نخبگان دانشگاهی وزن‌دهی شد. پس از تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات با استفاده از مدل معادلات ساختاری، نتایج حاکی از آن است که عامل قانونی با ده گویه بیشترین تاثیرات مستقیم (0/89) و غیرمستقیم و موانع طبیعی – اکولوژیکی با میزان اثر 0/33 کمترین اثر را بر جابه‌جایی پایتخت گذاشته است. همچنین نتایج مدل تحلیل شبکه برای اولویت‌سنجی موانع نشان می‌دهد نظر کارشناسان، اولویت را به موانع اجرایی داده است که با وزن نهایی 0/218 و نرخ ناسازگاری 0/222 رتبۀ نخست را در اولویت‌بندی موانع کسب کرده است.

Explaining the obstacles of the movement of capital in Iran with a spatial planning approach

The government system of' Iran is centralized, and because in unitary and single power states, the security of political center (capital) with the total security of political system (National Security) has a direct relationship, the capital movement in Iran becomes important from two aspects; the first is to organize Tehran city and balance urban and regional system of the country and the second is to maintain the political security of the country. Capital movement from Tehran to other cities has been among the issues for more than 220 years but nothing has been done for some reasons. The aim of this paper which is written by descriptive – analyzing and survey method is to identify the main obstacles and the challenges of processing the capital and to present the strategies to remove the obstacles. So 7 elements as Economic, political, security, executive, socialcultural, legal and naturalecological elements are selected in 55 items and are weighed by the academic elite people. After analyzing the information and using the structural equations model the results showed that the legal factor holding 10 items has the most direct (0/089) and indirect effect and the naturalecological factor has the least effect (0/033) in moving the capital. Also the results of the network analyzing model for preference survey showed that the experts give priority to executive obstacles which hold final weigh 0/218 and compatibility rate 0/022 stands at the first grade in the priority survey of the obstacles.