مراتب عقلانیت عملی در اندیشه ی علامه طباطبایی

عقل عملی، مبدا صدور افعال انسانی است. این قوه با استمداد از عقل نظری و با جعل احکام و اعتبارات خاص مرتبط با عمل همانند وجوب، فعل انسانی را صادر می‌کند. اعتبار وجوب از منظر علامه طباطبایی، نخستین و مهم‌ترین حکم عقل عملی در جهت صدور قطعی فعل است. وجوب اعتباری در نسبت با برخی افعال، ممکن است مطلق و در نسبت با افعالی دیگر مقید باشد. به هر مقدار این اطلاق بیشتر گردد، صدور فعل با مزاحمت کمتری انجام می‌شود، اما وجوب مقید، سبب می‌شود فعل تنها در شرایط خاصی صادر شود. مسئله تشکیک در عقلانیت عملی، با توجه به اطلاق و تقیید در وجوب فعل تبیین می‌گردد. اطلاق بالاتر در وجوب به معنای شدت بیشتر و تقیید بیشتر به معنای شدت کمتر در صدور فعل است. ریشه ی این اطلاق و تقیید نیز به توجه نفس برمی‌گردد. این اطلاق و تقیید ممکن است پیرامون افعال هر یک از قوایی که در صدور فعل نقش دارند، شکل بگیرد که مهم‌ترین آن‌ها عقل نظری، وهم، غضب و شهوت است، چرا که عقل عملی در وجوب و صدور هر فعلی، تحت‌تاثیر یکی از این قوا واقع می‌شود. انفعال عقل عملی در برابر قوای پایین تر سبب می‌شود وجوب فعل ملایم با آن قوه با اطلاق بیشتر و تقیید کمتر( مزاحمت کمتر) صادر شود. پایین‌ترین درجه عقلانیت، عقلانیت مقید به شهوت است و به ترتیب عقلانیت عملی معطوف به غضب، وهم و عقل نظری در رتبه های بالاتر قرار می‌گیرد.

levels of practical rationality in the thought of allameh tabatabai

practical intellect is the source of human actions. this power issues human action with the help of theoretical reason and by forging special rules and credentials related to action such as obligation. according to allameh tabatabai, the validity of obligation is the first and most important rule of practical reason in order to issue a definite verb. credit obligation in relation to some verbs may be absolute and in relation to other verbs. the more this application is, the less disturbing the issuance of the verb will be, but the obligatory obligation will cause the verb to be issued only in certain circumstances. the problem of doubt in practical rationality is explained by the application and restriction on the necessity of the action. higher application in obligation means more intensity and more restraint means less intensity in issuing the verb. the root of this application and restriction also goes back to the attention of the soul. this application and restriction may be formed around the actions of each of the forces that play a role in the issuance of the verb, the most important of which are theoretical intellect ,illusion, anger and lust, because the practical intellect in the necessity and issuance of any verb is influenced by one of these forces. the passivity of the practical intellect against the lower powers causes the necessity of a gentle action to be issued with that power with more application and less restraint (less disturbance). the lowest degree of rationality is rationality bound by lust, and practical rationality focused on anger, delusion, and theoretical reason are ranked higher, respectively.