شناسایی مولفه‌های آموزش تفکر فلسفی در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر» از احیاء علوم الدین غزالی

هدف این پژوهش پرداختن به مسئله آموزش تفکر فلسفی و یافتن مولفه‌های آن در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر» از احیاء علوم الدین غزالی است. یافته‌های حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای، حاکی از این است که غزالی بر خلاف تصور رایج، تفکر فلسفی را که برخاسته از روحیه کاوشگری و جستجو است و با مهارت‌هایی چون استدلال، تجزیه، ترکیب و استنتاج آمیخته است قبول دارد و در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر»، شرایطی را برای تعلیم و تعلّم برشمرده که می‌تواند به تقویت این نوع تفکر بینجامد و برای کسب معارفی که به طور مستقیم و مشارکتی حاصل می‌شود بسیار کارآمد باشد. از طبقه‌بندی مجموعة شرایط ذکر شده، سه دسته مهارت‌های فکری و درون فردی، مهارت‌های بین فردی یا تعاملی و مهارت‌های کاوشگرانه، و چند مولفه اصلی «گفت‌وگو»، «تعامل»، «کندوکاو»، «روابط بین فردی»، «ارتباط موثر»، «همدلی»، «حمایتگری» و «خود اصلاحی»، برای آموزش تفکر فلسفی شناسایی شده‌اند. بازشناسی این مولفه‌ها و قراردادن آن‌ها در کنار برنامه‌های نو طراحی‌شده آموزشی، ابعاد ناگفته و نادیده آرای اندیشمندان مسلمان در خصوص تعلیم‌وتربیت را برای طراحان برنامه‌های درسی نمودار می‌کند و سبب می‌شود ایشان بتوانند آن‌ها را در ساختار برنامه‌های درسی نوین جای دهند.

identifying the components of teaching philosophical thought in “kitab al-elm” and “kitab al-tafakur” from al-ghazali’s ahya ul-olum al-din

the current research is intended to study the issue of teaching philosophical thought and identify its components in “kitab al-elm” and “kitab al-tafakur” from ghazali’s ahya ul-olum al-din. the data are collected through note-taking from related resources and analyzed through the descriptive-analytical method. it was found that, contrary to the popular assumption, ghazali accepts the philosophical thought that is rooted in examination and research and is blended with skills such as reasoning, analysis, synthesis, and deduction. therefore, in “kitab al-elm” and “kitab al-tafakur” this scholar has offered some conditions for teaching and learning which endorse the aforesaid stance and is proved efficient in acquiring those types of knowledge that are explicitly or cooperatively obtained. classifying these conditions revealed that three categories of mental and intrapersonal skills, interpersonal or interactive skills and inquiry-based skills as well as some major components involving “dialogue”, “interaction”, “inquiry”, “interpersonal relationship”, “effective relationship”, “sympathy”, “scaffolding” and “self-correction” are involved in teaching philosophical thought. identifying these components and blending them with newly developed curriculums, paves the way for employing them in new education and syllabus and uncovers the hidden capacities inherent in the views of muslim scholars about education.