نقدی بر انسان‌شناسی زن گرا در ادبیات با تاکید بر عاملیت و برابری زن در اسلام

یکی از پدیده‌های مرتبط با انسان که در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی متاثر از رویکردهای انسان‌شناسی بوده است، جایگاه زن است. در این میان، ادبیات ابزار مناسبی برای بیان هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی جایگاه زن در ساحت‌های فردی و اجتماعی بوده است. ازاین‌رو، تحقیق حاضر تلاشی است تا با اتخاذ یک رویکرد کیفی و روش سند پژوهی، زن گرایی و مبانی انسان شناختی آن در جوامع اسلامی معاصر را مورد نقد و بررسی قرار دهد. نوشتار حاضر ضمن تبیین رابطه ادبیات و انسان‌شناسی، نشان داد که ادبیات کشورهای مسلمان از دهه شصت قرن نوزدهم تاکنون، به دلیل تاثیرپذیری از فضای استعماری و پسااستعماری در تبیین نگاه اسلامی در عاملیت زن در ساحت اجتماعی و فردی و برابری و آزادی زن، ناموفق بوده‌اند. همچنین مرور انتقادی دوره‌های انسان شناختی در ادبیات این سده نشان داد که این رویکردهای انسان‌شناسی به دلیل اتخاذ نگاه مرد محور، دارای نقص روش‌شناختی و به دلیل تبعیت از فمینیسم، تعهدات سیاسی و مارکسیسم انتقادی و همچنین اتخاذ راهبرد پراگماتیک متمایل به سکولاریسم در خلق آثار، دارای نقص معرفت‌شناختی هستند که در برخی مواقع به‌صورت رادیکال در تضاد با اسلام قرار می‌گیرد. در پایان ضمن اشاره به نقش برخی جنبش‌ها مانند انقلاب اسلامی ایران در احیاگرایی رئال اسلامی، دیدگاه اسلام در مورد عاملیت زن و برابری طلبی تبیین شده است.

A Criticism of Feminist Anthropology in Literature Emphasizing Agency and Egalite of Woman in Islam

One of the phenomena related to man the epistemology and ontology of which has been affected by anthropology, is the position of woman. Literature has served as a viable tool for epistemological and ontological representation of woman in social and individual domains.  Thus, the current research is an attempt to adopt a qualitative approach and use documentary research to criticize feminism and its anthropological foundations in the contemporary Islamic communities. This study, in addition to explaining the relationship between literature and anthropology, reveals that the Muslim countries’ literature since 1960s, due to the impact of colonial and postcolonial atmosphere, has failed to provide an Islamic representation of women agency in individual and social domains. Also, the critical review of the literary periods of this century shows that these anthropological approaches, due to their androgenic stance, suffer from methodological deficiency and due to their adherence to Feminism, political commitments, critical Marxism, and secular tendencies in producing literary texts, suffer from epistemological deficiencies and therefore stand in sharp contrast with Islam. At the end, in addition to noticing the role of the Islamic revolution in recovering real Islam, the view of Islam on women agency and Egalite is described.