مقایسه و ارزیابی دیدگاه و ادله مفسّران و حکما درباره کیفیت عذاب مسخ

عذاب مسخ یکی از سنت‌های مواخذه الاهی است که در پی انحرافات اعتقادی و اخلاقی گریبانگیر فرد یا گروهی خاص می‌شود. چنین سنتی در آیات قرآن دو گونه گزارش شده است: مسخ ظاهری که مختص قوم بنی‌اسرائیل بوده و به سبب نافرمانی از امر تحریم صید و به‌کاربردن حیله به آن مبتلا شدند؛ مسخ معنوی که عام است و همه انسان‌ها در معرض ابتلا به آنند. آیات بسیاری با الفاظ متفاوت یادآور گونه دوم از عذاب مسخ است. میان مفسّران فریقین درباره مسخ صوری بنی‌اسرائیل اختلاف‌نظر وجود دارد. این اختلاف سبب پیدایش سه دیدگاه در میان آنها با ادله متفاوت شده است. حکما، به‌ویژه پیروان حکمت صدرایی، نیز ضمن پای‌بندی به ظاهر آیات و روایات، بر اساس نظریه تناسخ ملکوتی و نوع‌الانواع تقریری دقیق‌تر پیش می‌کشند که مسخ ظاهری و باطنی را شامل می‌شود. این دیدگاه‌ها مبتنی بر تبعیت بدن‌ها از نفوس و توجه به نوع متوسط و جنس سافل است. در این پژوهش، به شیوه تحلیل محتوا، دیدگاه‌ها و دلایل مفسّران و حکما درباره کیفیت و انواع عذاب مسخ را بررسی و ارزیابی خواهیم کرد.

A Comparative and Evaluative Study on the Quality of Torment of Metamorphism in the Views of Scholars and Commentators

Torment of metamorphism is a reprimand in divine tradition which afflicts a particular individual or a community due to their deviation in morality and belief. This tradition is reported in two major ways in Quranic verses; a) Formal (carnal) metamorphism is particular to Bani Israil by which they were afflicted due to their disobedience in unlawful hunting (fishing) and use of deceit and b) spiritual transformation is a general phenomenon to which all human beings are exposed. The latter is reported through different languages in many Quranic verses. Shiite and Sunni commentators have adopted different views regarding the disfigurement of Bani Israil. This has led to three different positions between them which are grounded in different reasons. Scholars, advocates of Sadraic philosophy in particular, while observing Quranic verses and tradition, employ the theory of heavenly reincarnation and avail themselves of explanations and subexplanations which include both inward and outward transformation. These views are according to the dependence of body on soul and consideration for intermediary type and hypotype. This research has employed content analysis to study the quality of torment of transformation in the views of scholars and commentators.