مفهوم «تعلیل» در گزاره اخلاقی معلّل در قرآن و حدیث

پاره‌ای از بیانات اخلاقی در قرآن و روایات مشتمل بر تعلیل صریح است. گاهی مراد جدی متکلم در این تعلیل‌ها مبهم است؛ این ابهام به کلیت یا عدم کلیت تعلیل بازگشت دارد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای به یافته‌های زیر درباره تعلیل‌های مصرح در گزاره‌های اخلاقی دینی دست یافته است: 1. تعلیل‌های منصوص در توصیه‌های اخلاقی گرچه قابل تعمیم هستند ولی مفهوم ندارند یعنی عدم آن بر عدم توصیه اخلاقی دلالت ندارد. 2. ظاهر تعلیل در گزاره اخلاقی برخلاف گزاره‌های فقهی علت تام است نه حکمت. 3. تعلیل‌هایی که قابل آزمون و ارزیابی نیستند؛ به‌صورت تعبدی پذیرفته می‌شوند و بحث از مفهوم در آنها بی‌مورد است. 4. گاهی برای گزاره اخلاقی به حقایق و معرفت‌های متناسب توحیدی، فطری یا تکوینی تعلیل می‌شود. 5. بیان تعلیل در توصیه‌های اخلاقی دینی علاوه بر ایجاد یک نگرش کلی اخلاقی به اقناع روانی مخاطب نیز کمک می‌کند.

Comparing the Definition of Lying fromthe Western and Islamic Perspective

The classic definition of lying in the West consists of three categories: 1. a false statement is said, 2. the speaker is aware of the falsehood of the statement, and 3. the speaker intends to deceive the audience. In the late twentieth century, the threeconstituent definition of lying, particularly the third category (intention of deception), has been disputed and new definitions were presented. In alternative definitions, the term assertion is utilized, and by focusing on this term, issues such as humor, joking, theater, etc. are attempted to be excluded from the definition of lying. Most definitions presented by philosophers and jurists made use of the term reporting. This term (reporting) nicely removes humor and joking from lying since reporting other issues does not exist in them. As a result, Muslim thinkers did not recognize the intention of deception as a category of lying. This article demonstrates how concentrating on the two terms, reporting and assertion, makes the attachment ldquo;intention of deception rdquo; as a category of lying redundant.