نوعی مجاز با دلالت دوگانه (حقیقی و غیرحقیقی) شگردی برای گسترش دامنۀ معنی در ابیات حافظ

حافظ با جانشین کردن دو مفهوم در دو مصرع یک بیت، براساس روابط مجازی میان آن ها، مجازهای تازه با معانی بدیع می آفریند؛ به صورتی که مجاز در مصراع دوم با یک رابطۀ مجازی جانشین حقیقت در مصراع نخست می شود. جانشینی مجاز و حقیقت، تسویه و برابری این دو امر را در پی دارد. مجاز علاوه بر معنی مجازی، دلالت اصلی و مستقل نیز دارد؛ که موجب دوبعدی شدن کلام و گسترده شدن دامنۀ معنی بیت می شود. معنای حاصل از این روش، برخاسته از نوع رابطۀ مجازی، دلالت دوگانۀ مجاز و تسویۀ مجاز و حقیقت در رابطۀ جانشینی است. مجموع این روابط و حضور توامان حقیقت و مجاز، قابلیت هایی در زبان خواجه ایجادکرده؛ که وی را در آفرینش معانی و تصاویر بدیع یاری بخشیده است. حداقل 365 مجاز با دلالت دوگانه (مجاز و حقیقت) با روش جانشینی در غزلیات حافظ به کاررفته است، این رقم که فاقد تعداد مجازهای به علاقۀ شباهت (استعاره) است، حدود نه درصد از ابیات وی را تشکیل می دهد. از کارکردهای هنری این روش می توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاز در لفظ، اطناب در معنی، تناقض، اغراق، ترسیم و توصیف جزییات یک تصویر با حفظ ایجاز، ایهام، سمبل سازی، ایجاد تلمیح و طنز.

Allegory with Dual Implication (Virtual and Real), A Way to Expand the Scope of Meaning

Hafez makes new allegories with new meanings, with replacing two concepts in to lines of a verse, based on virtual relationships among them. Such that allegory on second line, with a virtual relationship, substitute truth back in first line. Substituting allegory with truth, cause equality of them. In addition figurative sense, allegory has the main and independent implication that cause twosidedness and extent of the means. Means of this method, is from the virtual relationship, dual significance of allegory and equality authority and truth in relation to succession. The sum of these relations and the presence of both authorized and truth, creates capabilities in language of Hafez that help him in the creation of amazing meanings and images. At least 365 allegory with dual implications (authorized and truth) by succession, has been used in ghazals of Hafez. This number that lacking allegories with likened the relationship (metaphor), includes about nine percent of his verses. From its artistic functions, can be mentioned the following: succinct word, redundant in meaning, paradox, exaggeration, clarify and describe the details of an image with keeping brevity, opacity, the symbol, create allusion and irony.