رسالت روشنفکر و نزاع سنت و تجدد در رمان نفرین زمین

رمان نفرین زمین داستان نزاع تجدد با سنت و روشنفکر با حکومت و سند شکست روشنفکر و سنت است.آل‌احمد این رمان را برای ایفای رسالت روشنفکری که برای خود قایل بود، نوشته است. وی در این رمان به بهانه نقد اصلاحات ارضی، با تجدد و دین‌سازی در برخی محافل فکری و سیاسی، و با اقتصاد بورژوایی مخالفت می‌کند. بدین جهت رمان در برخی قسمت‌ها به یک بیانیه سیاسی تبدیل می‌شود. گاهی نیز واقعیت‌ها مغفول می‌مانند چنان که گویی نویسنده نمی‌خواهد آن‌ها را ببیند. در نتیجه نظریات و تیوری های اجتماعی او تعمیم نمی‌یابند. در این نوشته درصددیم که رسالت روشنفکر و مفهوم تجدد را از دیدگاه او بررسی کنیم و تیوری اجتماعی او را با برخی مدل‌های معروفِ تبیین در علوم اجتماعی، تطبیق دهیم و ضمن اشاره به تقابل سنت و تجدد که در رمان مطرح شده است، طرح جامعه مطلوب او را ترسیم کنیم. حاصل این بررسی این است که تیوری اجتماعی وی فقط با یک مدل قابل تطبیق نیست بلکه برای تبیین آن باید از چند مدل استفاده کرد؛ تمام نظریات او صایب و قابل دفاع نیستند و برخی ضعف‌هایی دارند؛ او بیش از این که قصد تیوری‌پردازی و ارایه راه حل داشته باشد، به حکم التزامِ رسالت روشنفکری با وضع موجود مخالفت می‌کند.