نگاهی به جلوه‌های آیرونی(irony) در اندیشه و اشعار پروین اعتصامی

آیرونی(irony) یکی از صناعات پیچیده است که به دلیل ماهیت پارادوکسیکال و لحن دوگانه اش مباحث فراوانی را به همراه داشته است. این اصطلاح که دارای سیر تحول تاریخی و تطور معنایی خاصی است، با ورود به ادبیات فارسی بر پیچیدگی هایش افزوده شد. زیرا فقدان اصطلاح معادلی در زبان فارسی که بتواند وسعت معنایی آن را پوشش دهد از یک سو و وجود دیدگاه های گوناگون در تعریف و تبیین آن از سوی دیگر از مشکلات عمده مترجمین و منتقدین است. از این رو برای آیرونی در زبان فارسی معادل هایی همچون طنز، تهکم، کنایه، طعنه و ... قرار داده اند. که متاسفانه هیچ یک در بردارنده دامنه معنایی و مفهوم جامع آن نیست. با نگاهی دقیق به مجموعه تعاریفی که برای آیرونی ارایه شده است می توان دریافت که آیرونی حاصل تضاد میان «بود» و «نمود» است یعنی تفاوت آنچه که هست و آنچه که نشان داده یا وانمود می شود به همین دلیل برخی از صاحب نظران آیرونی را «گفتن چیزی برای رساندن معنی مخالفش می دانند» (موکه،6:1389) در ایران یکی از شاعران بزرگی که روح آیرونی به خوبی در اشعارش نمایان است، پروین اعتصامی است. پروین در اشعارش که سرشار از نگاه حکمت آمیز به هستی و زندگی است، سلسله ای از تقابل ها را مطرح می سازد که قوام دهنده نگاه آیرونیستی او به جهان است. زیرا همان گونه که فریدریش شلگل معتقد بود آیرونی عبارت است از «شناسایی این حقیقت که جهان ذاتاً متناقض نماست و فقط رویکردی دوگانه می تواند تمامیت متناقض آن را نشان بدهد»(همان :31) به همین سبب به جرات می توان گفت که یکی از دلایل ماندگاری اشعار پروین، حضور آیرونی در ژرفای اندیشه اوست.نگارندگان این مقاله می کوشند تا با سیری در دریای متلاطم اندیشه های پروین به بررسی جلوه های گوناگون آیرونی در اشعارش بپردازند؛ به امید آنکه دریچه تازه ای را به جهان اندیشه و آثار این شاعر توانای ادبیات فارسی بگشایند.