بررسی و تحلیل رویکردهای خیام‌شناسی در دوران معاصر

شفاف‌سازی وجوه گوناگون فکری، اخلاقی و ... یک شخصیت تاریخی، چالش‌هایی را به دنبال خواهد داشت. این مشکلات تا حدی ناشی از گزینه زمان و بایسته های آن از قبیل: تحریف، ابهام، گوناگونی و تناقض اخبار است. خیام، از جمله شخصیت‌هایی است که شناخت او با اتکا به منابع تاریخی، کلیت‌ها و مسایل مبهمی را فراروی پژوهشگران گذاشته است. با ترجمه فیتز جرالد از رباعیات خیام در قرن نوزدهم و شهرت روزافزون رباعیات او، پژوهشگران فراوانی در ایران و کشورهای دنیا، نگاه خود را به این شخصیت معطوف کردند و روند خیام شناسی وجهه‌ای دیگرگونه به خود گرفت؛ عاملی که فرایند این حرکت را به‌روشنی تحت پوشش قرار داده « اصل تناقض» است بدین معنی که عدم انسجام و روشمندی پژوهش‌ها و در مقابل هم قرار گرفتن پاره ای از آنها از یک طرف و تناقض‌های موجود میان رباعیات و دیگر آثار خیام از طرفی دیگر، به نوعی گسیختگی مضمونی و خلط روش‌ها انجامیده است تا حدی که فقدان یک هدف و برنامه مشخص در پژوهش‌ها، سیر تحقیقات را در بسیاری از موارد به تکرار رسانده است. این تحقیق بر آن است که با کنار هم نهادن رویکردهای گوناگون، و بررسی مواضع خلاف و اشتراک رهیافت‌ها با همدیگر، به روش‌شناسی و بررسی هرکدام از پژوهش‌ها در حوزه خیام‌شناسی پرداخته، ضمن برشمردن کاستی های موجود، تا حد امکان پیشنهادهایی را در جهت بهبود بخشیدن به سیر رویکردها داشته باشد. در پاره ای موارد نیز بنا به ضرورت پژوهش، بسترساز رویکردهای جدید در زمینه خیام شناسی باشد.