خاک‌خواری و بازتاب آن در متون کهن فارسی و عربی

خاک‌خواری، یعنی عادت به خوردنِ خاک وگِل و نظایر آن، سابقۀ طولانی در سراسر جهان دارد. این پدیده در متون کهن فارسی و عربی نیز به صورت‌های مختلف انعکاس یافته است و طیف‌های گوناگونی از مردم، اعمّ از زاهدان و صوفیان، خلفا و پادشاهان و دولتمردان، فُقرا، زنان، کودکان، دیوانگان و عموم مردم به آن گرایش داشته‌اند. در این پژوهش به بررسیِ بازتابِ خاک‌خواری در متون نظم ونثر فارسی و عربی پرداخته‌ایم. این پژوهش را به روش توصیفی- تحلیلی انجام داده‌ایم و با شناساییِ منابعِ گوناگونی که در آنها اشاره‌ای به خاک‌خواری شده است و استناد به آنها به بررسی و تحلیل موضوع پرداخته‌ایم.چنان‌که از شواهد متون کهن برمی‌آید، خاک‌خواری، گذشته‌از جُنون، غالباً به‌سببِ فقر، زُهد و ورع، التذاذ و اعتیاد، و یا ویارِ زنانِ باردار بوده است. رواجِ امثالِ گوناگون در میانِ اقوامِ ایرانی با مضمونِ خاک‌خواری نشانگرِ میزانِ شیوع و همچنین دشواریِ ترکِ این عادت بوده است. جُز زاهدانِ قرونِ نخستین اسلام که خاک‌خواری را نوعی زهد و ورع و پرهیز از امور دنیوی و تقیّد به حلال‌خواری و کم‌آزاری می‌پنداشته‌اند، شاعران و نویسندگان اغلب برخورد منفی با این پدیده داشته‌اند وآن را از عادت‌های ناپسند و بیمارگونه ‌شمرده‌اند و به خودداری از آن دعوت ‌کرده‌اند. در متونِ طبّی خاک‌خواری را نوعی بیماری و مرض شناخته‌اند و راهکارهایی برای درمان آن ارائه داده‌اند. در متون اخلاقی گِل‌خواری را از جملۀ اَمراضِ نفس شمرده‌اند و گاه در تمثیل، به ‌اعتیادِ گِل‌خواری اشاره کرده‌اند. در متونِ دینی نیز خاک‌خواری حرام شمرده ‌شده است.

geophagia and its reflection in ancient persian and arabic texts

geophagia means the habit of consuming soil, mud, etc. it has a long history in many parts of the world. this phenomenon has also been reflected in ancient persian and arabic texts in different ways, and various groups of people have tended to it. many ascetics and sufis, caliphs and kings and statesmen, poor people, women, children, madmen and the general public have been inclined towards it. in this research, we have investigated the reflection of geophagia in persian and arabic poetry and prose texts and we have tried to answer these questions: 1. how is geophagia reflected in ancient persian and arabic texts? 2. how is geophagia among different social spectrums? 3. how is geophasia in medical, religious, ethical and literary texts and in proverbs?we have done this research in a descriptive-analytical method, and by identifying various sources in which geophagia is mentioned and referring to them, we have examined and analyzed the issue. according to the evidence of ancient texts, geophagia in addition to madness, is often due to poverty, asceticism and piety, pleasure and addiction, or the longing of pregnant women. various proverbs among iranian tribes with the theme of geophagia have shown the prevalence of geophagia and also the difficulty of quitting it. except for the early ascetics, who considered geophagia as a form of piousness and ascetic practices, insisting on halal eating and less annoying, poets and writers often had a negative attitude towards this issue and considered it one of the disgusting and sick habits. they have invited others to avoid it. in medical texts, geophagia has been recognized as a kind of disease and they offered solutions for its treatment. in moral texts, geophagia has been considered as one of the diseases of the soul, and sometimes mud eating addiction has been mentioned in parables. in islamic religious texts, geophagia is also forbidden.