تحلیل معیارهای نقد ادبی صهبایی با تاکید بر شرح سه نثر ظهوری

نقد آثار برجسته در همۀ ادوار از بدو ظهور آن اثر امری رایج و شایع بوده است و اهمیّت پژوهش در این زمینه کمتر از ارزش آثار خلق شده نیست. در قرن دوازدهم هجری امام‌بخش صهبایی از جمله منتقدانی است که میراث‌دار نظریه‌های ادبی ادیبانی چون مُنیر لاهوری، آزاد بلگرامی و سراج‎الدین علی‎خان آرزو است که باعث شکل‌گیری این شاخۀ ادبی در شبه قاره شد. رسالۀ شرح سه‌نثر ظهوری از جمله آثاری است که می‌‌توان آن را تبلور اندیشه‌های جدید صهبایی دانست که در نتیجۀ تحلیل و نقد عناصر زبانی و بلاغی رسالۀ مزبور به دست آمده است. امتیاز دیدگاه‌های صهبایی، در حوزۀ نقد ادبی در عین تازگى، علمى و منسجم بودن آن است. مظاهر عدول از مقتضای ظاهر(وضع مُظهر در موضع مُضمر)، استعمال واژه موقوف بر سماع یا قیاس، شعر دو لَخت(مطلع دو لختی)، طَرفِ وقوع(استعارۀ ایهامی کنایی)، مناسبات الفاظ در کلام، اطلاق و حَملِ الفاظ تازگی و بی‌سابقه بودن دیدگاه او را به وضوح نشان می‌دهد. بسیاری از اصطلاحات موجود در آثار او صورت اولیّه تعبیراتی است که امروز در مکاتب نقد ادبی جدید در دنیا مطرح می‌شود؛ مثلاً او کلمه‌بندی را تقریباً به مفهوم texture یا همان بافت و استخوان‌بندی را به معنی structure یا ساختاربه کار می‌برد. اصطلاح استعارۀ ایهامی کنایی(طَرف وقوع) بعد از خانِ آرزو، ظاهراً فقط در آثار صهبایی آمده است. صهبایی ارزش استعاره در آفرینش‎های ادبی را منوط به پیچیدگی و دیریابی و کاربرد آن در آثار فحول ادبی می‌داند. این مقاله با رویکرد تحلیلی- توصیفی می‌کوشد آرای کاملاً جدید و ابتکاری نقد ادبی صهبایی و پیشاهنگی او را در این عرصه نشان دهد.

investigation and analysis of sehabai’s views in the field of literary criticism,: a focus on sharh-i-se nathr-i-zuhuri

the criticism of prominent works have been common in all periods, and the importance of research in this field is not less than the value of created works. in the twelfth century ah, imam bakhsh sahbai was one of the critics who inherited literary theories such as munir lahori, azad belgrami and siraj-ud-din ali khan arzu, incorporating into the formation of his unique literary orientation in the subcontinent. the treatise sharh-i-se nathr-i-zuhuri is one of the works that can be considered as the crystallization of new ideas sahbaian that has been obtained as a result of analysis and critique of linguistic and rhetorical elements of this treatise. the outstanding feature of sahbai’s views in the field of literary criticism lies in its novelty, scientific orientation, and coherence. among his stylistic features are manifestations of deviation from the apparent requirement (placing the manifestation in the implicit position), using the word stopped on hearing or analogy, dokhana (aware of two inertia), verisimilitude (metaphorical ambiguous metaphor), relation of words in speech, and neologism. many of the terms in her work are the primary form of interpretation used today in modern literary criticism schools around the world; as he uses wording almost in the sense of texture, and skeleton in the sense of structure. sahbai considers the value of metaphor in literary creations to be dependent upon its complexity and elaboration and its application in literary works. adopting an analytical-descriptive approach, this article seeks to illustrate the unique, innovative perspective accompanying sahbaian literary criticism