نقش واژه‌ها و تعابیر عامیانه در بازتاب انتقادات اجتماعی؛ مطالعۀ موردی: «پنج نمایشنامه از میرزا آقا تبریزی»

«پنج نمایشنامه» نوشتۀ میرزا آقا تبریزی از نخستین نمایشنامه‌های ادب فارسی است که اوضاع نابسامان و ناگوار دورۀ ناصری را با انشایی آمیخته به طنز نشان می‌دهد. این نمایشنامه‌ها با وجود نداشتن وحدت زمان، مکان و موضوع به‌دلیل دربرداشتن برخی از حقایق تاریخی اهمیّت دارند. جایگاه و اعتبار عنصر گفت‌وگو در نمایشنامه‌ها از عوامل تاثیرگذار بر بسامد حضور تعابیر عامیانه در این نوع ادبی است. در متون ادبی مردم‌پسند، سازه‌های دستوری و واژگانی زبان عامّه که به‌دلیل برجستگی، کانونی می‌شوند، با توجّه به قابلیّت‌های خود، تصاویری از واقعیّت‌های اجتماعی را که مورد انتقاد نویسنده است، گاه با صراحت و زمانی با کنایه ترسیم می‌کنند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است، واژه‌ها و تعابیر فرهنگ عامه که ظرفیّت نمایشی روایت‌ها را بالا می‌برند و در انعکاس اوضاع اجتماعی کارایی دارند، بررسی می‌شود. براساس یافته‌های این پژوهش در نمایشنامه‌های میرزاآقا تبریزی، عناصردستوری شدّت‌بخش، کنایات، صفات، قیدها و برخی از افعالی که خاستگاه اجتماعی آن‌ها فرهنگ عامّه است یا بسامد آن‌ها در تداول عامّه بیش‌تر است، حضوری چشمگیر دارند و به‌دلیل شفّافیت و قدرت القایی در بسترسازی برای اجرای نمایشنامه‌ها، یاریگر نویسنده‌اند‌. این واحدهای زبانی در بازگویی موضوعات فرهنگی و اجتماعی نیز نقشی تعیین‌کننده دارند. به همین‌روی می‌توان گفت گزینش واژه های نشاندار زبان عامّه در «پنج نمایشنامه از میرزاآقاتبریزی» عامدانه بوده و حضور هدفمند آن‌ها به گزارش روایات، بازتاب انتقادات اجتماعی و بیان شیوای نویسنده جهت داده است.

the role of popular words and interpretaions in the reflection of social criticism. a case study of panj namayeshnameh by mirza agha tabrizi

five plays written by mirza agha tabrizi is one of the first plays in persian literature. it shows the corruption in nasserite period with a humorous tone. despite the lack of unity of time, place and subject, these plays are important because they contain some historical facts. the status and validity of the dialectic element in plays is an important factor influencing the presence of colloquial expressions in this type of literature. in folk literary texts, the grammatical and lexical structures of the vernacular language are the focal point due to their prominence. according to their capabilities, these structures sometimes explicitly (sometimes ironically) depict images of social realities, which are criticized by the author. this descriptive-analytical research investigates the words and expressions of pop culture that increase the theatrical capacity of narratives and also effectively reflects social situations. according to the findings, in mirza agha tabrizi’s plays, grammatical elements, ironies, adjectives, language in five plays by mirza agha tabrizi is purposeful. the purposeful presence of marked popular words directs narrative reports, social critique and fluent style of the author.adverbs and verbs derived from popular culture (with high frequency) are recurrent. due to its transparency and communicative capability in theatricality of plays, they can be of help to the author. therefore, it can be said that marked word choice of colloquial