دلیر است و بینا دل و چرب‌گوی در باره زبان‌آوری پهلوانان شاهنامه با تکیه بر ادبیات باستانی ایران

«زبان‌آوری» یا «سخنوری» شخصیت‌های اسطوره‌ای و حماسی پیشینه‌ای دیرینه در ادبیات ایران دارد. فردوسی بسیاری از شخصیت‌های شاهنامه را با صفاتی چون «گوینده»، «سخنور»، «چرب‌زبان»، »چرب‌گوی» و «گشاده‌زبان» معرفی کرده است و آنها را با این صفات ستوده است. برخی اصطلاحات ادبی چون «سخن شیرین» و «زبان شیوا» دقیقاً در اوستا کاربرد داشته و به زبان فارسی رسیده و برخی نیز چون ویاخَنه، صفت مهر در مهریشت به معنای سخنوری و زبان‌آوری، تنها به شکل مهجورِ گیاخن در شعر رودکی و برخی لغت‌نامه‌های فارسی چون لغت فُرس اسدی به کار رفته و استمرار نیافته، اما مفهوم آن عنوان یک صفت پهلوانی در متون حماسی و در میان پهلوانان خودی و بیگانه ادامه پیدا کرده است. در این مقاله کوشش می‌شود گسترۀ معنایی «زبان‌آوری» که ویژگی مشترک ایزد مهر، زرتشت پیامبر، پهلوانانی چون گرشاسب، سام، رستم و گیو، و حتی پهلوانان تورانی است در متون ایرانی از گاهان تا شاهنامه بررسی شود.

The Eloquence of the Heroes of Shahnameh Based on Iranian Ancient Literature

The eloquence of mythical and epic characters has a long history in Iranian literature. Ferdowsi has introduced many characters of Shahnameh as speaker, eloquent, smooth-tongued, and sweet-mouthed and praised them with these epithets. Some literary terms such as Sokhan Shirin and Zaban Shiva have been used in Avesta, Pahlavi texts, and have been continued in Persian, and some, such as viiāxana eloquent, the epithet of Mitra in Mehr Yash, has not been continued but were used as an obsolete form of Gyāxan in Rudaki’s poetry, and some Persian lexicons, such as Asadī’s Loḡat-e fors, in spite of this, it has continued as a heroic epithet in epic texts among native and foreign heroes. This article examines the semantic range of Eloquence that is a common quality of Mithra, the prophet Zarathustra, heroes such as Garshasb, Sam, Rostam and Giv, and even Turanian heroes in Iranian texts from Gahan to Shahnameh.