سازواری ها و فرآیندهای واجی زبان فارسی و هندی از دیدگاه خان آرزو

عصر صفوی یکی از دوره های مهمّ در تاریخ زبان و ادب فارسی است که آثار ذی قیمت و متعدّدی از شعرا و ادبای جغرافیای فرهنگی این دوره به یادگار مانده است. در این میان، حوزۀ فرهنگی شبه قارۀ هند و آسیای مرکزی، در این عهد اهمّیّت بیشتری داشته و سهم دانشمندان هند در حوزۀ شرح متون، لغت، نقد و زبان شناسی، گاه بیشتر از فرهیختگان و ادیبان ایرانی بوده است. یکی از برجسته ترین چهره های ادبی شبه قاره، سراج الدّین علی خان آرزوست که با تالیف و تصنیف بیش از بیست اثر، خدمات شایانی به زبان و ادب فارسی نموده است. کتاب مثمر یکی از آثار ارزشمند خان آرزو است. او در این کتاب در باب مسائل زبان شناسی، فرایندهای واجی ابدال، قلب، کاهش و افزایش واجی و تصرّفات ایرانیان در واژگان عربی و هندی و... سخن گفته است. خان آرزو در نگارش این اثر به کتاب المُزهر، اثر معروف جلال الدّین سیوطی نظر داشته است. خان آرزو از پیشگامان گسترۀ زبان شناسی و جزء نخستین کسانی است که به سازواری میان زبان فارسی و هندی پی برده است و به گفتۀ خود: «حقّ تحقیق آن است که تا الیوم هیچ کس به دریافت توافق زبان هندی و فارسی با آن همه کثرت اهل لغت، چه فارسی و چه هندی و دیگر محقّقان این فن متوجّه نشده اند، الّا... فقیر آرزو.» وی در این اثر، فصولی را دربارۀ سازواری و توافق فارسی و عربی، فارسی و هندی و تفریس می آورد و سازواری واژگان فارسی و هندی را از جهات گوناگون بررسی می کند و علاوه بر آن در سرتاسر این اثر، کلمات متعدّدی را به تناسب موضوعات مطرح شده، مثال می زند. در این مقاله نگارندگان بر آناند که برای مخاطبان با غور در اثر یادشده، با طرح شواهد، چشم اندازی در زمینۀ سازواری های زبان فارسی و هندی ارائه دهند. هدف اصلی نگارندگان بیان فضل تقدّم خان آرزو در فهمتوافق میان زبان فارسی و هندی است و با سازماندهی شواهد پراکنده ای که وی در سرتاسر رسالۀ مثمر آورده است، این مهم را پی گرفته اند. هرچند گاه نظرات خان آرزو با اصول اثبات شدۀ زبان شناسی نوین در تعارض است،امّا دقّت نظر وی و طرح موضوعات بدیع از جانب او پیش از تکوین زبان شناسی علمی درخور توجّه خواهد بود.

Phonological adaptations and processes in Persian and Hindi from Khan Arezoo’s point of view

The Safavid era is one of the most important periods in the history of Persian language and literature, and valuable works of poets and cultural geography literature of this period have been remembered. The cultural sphere of the Indian subcontinent and Central Asia was more important in this era, and the contribution of Indian scholars in the field of vocabulary, criticism and linguistics was sometimes greater than that of Iranian writers. One of the most prominent literary figures of the subcontinent, Siraj-ud-Din Ali Khan Arzoust, who has rendered valuable services to Persian literature by composing more than twenty works. Fruitful is one of his valuable works. In this book, Arezoo talks about linguistic issues, phonological processes of exchange, heart, decrease and increase of phonology, and Iranian acquisitions in Arabic and Hindi words. In writing this work, he has commented on the book of Al-Muzahar Suyuti. Arezoo is one of the pioneers in the field of linguistics and one of the first to realize the harmony between Persian and Hindi. This work is a chapter on the compatibility and agreement of Persian and Arabic, Persian and Hindi and Tafris, and the compatibility of Persian and Hindi words has been studied from various angles, and in addition, throughout this work, several words are used according to the issues raised. In this article, the authors intend to provide the audience with a perspective on the mechanisms of Persian and Hindi language by presenting evidence to the audience.