دستور زبان فارسی در قفقاز

بر اساس شواهد تاریخی و مستندات فرهنگی، سرزمین قفقاز، دارای اشتراکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی دیرینه‌ای با ایران و مردمان آن است. یکی از این حوزه‌های مشترک که تاثیرات دو سویه فراوانی از روابط فرهنگی و تاریخی ایرانیان و ملّت قفقاز، در روزگاران دراز پدید آورده است، مسائل ادبی و حوزه تتبّعات شعری و تحقیقات مربوط به زبان و ادبیات است. بررسی‌های نقدشناختی آثار گویندگانی چون نظامی گنجه‌ای، خاقانی شروانی، مجیر بیلقانی، واله داغستانی و ... نشان می‌دهد که زبان شعری این سخنوران، نمی‌تواند با این شاعران آغاز گردد و در سخن همان‌ها به اوج پختگی برسد. بی‌گمان در این میان، سنت و سابقه‌ای در کار بوده و صد هزار دریای هنر و فضیلت پیش از آن دست در کار آفرینش هنری بوده است تا بزرگانی چون خاقانی و نظامی و مجیر از میان آن‌ها سر برآورند. در این میان، یکی از شاخه‏های مهم جریان زبان و ادب فارسی در قفقاز، تالیف کتاب‏های دستور زبان و لغت‌نامه های فارسی است. نگاهی به سیر تاریخی تدوین و تالیف این کتاب‏ها نشان می‏دهد که پیشگامان تالیف کتاب‏های فرهنگ لغات و دستور زبان فارسی، نویسندگان قفقاز بوده‏اند. در تاریخ تدوین کتاب‏های دستور زبان، سرزمین‏های قفقاز نقش بسیار مهمی دارند. این سرزمین‏ یا خاستگاه مادری مولفان کتاب‏ها بوده‌اند‏ و یا پذیرنده مولفانی غیربومی که در آن ناحیت ساکن شده‏اند. ما در این مقاله ابتدا نگاهی کلّی به تاریخ دستورنویسی و لغت‌نامه‌نگاری در قفقاز می‌کنیم و سپس با رعایت اختصار و ایجاز، به معرفی چند تن از مولفان کتاب‌های لغت و دستور زبان فارسی می پردازیم.

The Extraordinary Event in Persian Mystical narratives and Some Works of magical Realism

According to historical and cultural evidence, the Caucasus has historical commonalities and long-standing cultural ties with Iran and its people. One of these common areas that have created many bilateral effects on the cultural and historical relations between Iranians and the Caucasus nation, is literary issues and the field of poetic origins and research related to language and literature. Critical studies of the works of writers such as Nezami Ganjavi, Khaghani Shervani, Mujir Belqani, Vale Daghestani, etc. show that the poetic language of these speakers cannot begin with these poets and reach the peak of maturity in their speech. Undoubtedly, there has been a tradition and a history, and hundreds of thousands of artists and virtuous people have been involved in artistic creation before, so that great people such as Khaghani, Nezami, and Mujir could emerge from among them. In this regard, one of the most important branches of the Persian language and literature in the Caucasus is the writing of Persian grammar books and dictionaries. An in-depth look at the historical course of the authorship of these books shows that the pioneers of compiling books on dictionaries and Persian grammar were the Caucasians. The region of the Caucasus plays a very important role in the history of compiling grammar books. This region was either the motherland of the authors or the host of the non-native authors who settled in that area..