اولیانامه‌نویسی متصوفه (چشم‌اندازی تاریخی به تحولات یک ژانر)

یکی از انواع نگارش‌ها در ادب صوفیه، مجموعه‌هایی است گرد‌آمده در ضبط و نقل اقوال و احوال مشایخ و پیران تصوّف؛ آثاری که در تعبیری عام، تذکره‌های صوفیانه خوانده می‌شود. این دسته از آثار عموماً برآمده از سنّتی رایج در اغلب قریب‌به‌اتفاق ادیان و مذاهب است که حیات اولیا و قدّیسین را خاصه پس از مرگ آنان، نه صرفاً مقید به چهارچوب عینیت و واقعیت تاریخی حیات ایشان، بلکه بیشتر آمیخته و پوشیده با لایه‌های متعددی از افسانه و کرامت و در ساحتی قدسی و منزّه به تصویر می‌‌کشد؛ سنّتی که از تمامی انواع و گونه‌های آن در وسیع‌ترین معنایش می‌توان به مقدّس‌نگاری/ سپنتانگاری (hagiography) تعبیر کرد. از این میراث صوفیه در مقام یک نوع / ژانر، با تعابیری چون احوال یا حالات / تذکره / سیره یا سیرت یا سیرت‌نامه یا سِیر/ مقامات و مناقب‌ یا مناقب‌نامه/ ولی‌نامه/ اولیانامه در منابع کهن و جدید یاد شده است. پژوهش حاضر از دیدگاه نقد ژانر و بررسی چشم‌انداز تاریخی تحولات این گونه از نوشتارهای صوفیان است که نشان می‌دهد ژانر مذکور چگونه از میراث زهدنویسان اولیه سر بر می‌آورد و در نقطۀ اوج تکامل خود به اولیانامه‌های اختصاصی مشایخ منجر می‌شود.

Sufi Hagiography (Historical Perspectives on the Developments of a Genre)

One of the types of writings in Sufi literature is collections collected in recording and quoting the sayings of Sufi elders and elders؛ Works that in a general sense are called Sufi memoirs. This group of works is generally derived from a common tradition in most of the almost all religions and sects that the lives of saints and saints, especially after their death, are not limited to the objectivity and historical reality of their lives, but more intertwined and covered with multiple layers of myth. A tradition of all kinds in its broadest sense can be interpreted as Hagiography. This heritage of Sufism as a type / genre has been mentioned in old and new sources with expressions such as circumstances or situations / Tazkereh / Sira or Sirat or Sirtnameh or Sir / Maqamat and Manaqbeh or Manaqbehnameh / Walinameh / Ulyanameh. The present study is a critique of the genre and examines the historical perspective of the developments of this type of Sufi writings, which shows how the genre originated from the legacy of the early ascetics and at the peak of its development leads to the specific scriptures of the elders.