رخ شطرنج، همان قلعه نیست (بررسی تفاوت‌های مهرۀ «رخ» با «قلعه» در شطرنج با تکیه بر متون کهن ادب فارسی)

از جمله موضوعاتی که شاعران و نویسندگان در آثار خود با آن مضمون‌آفرینی کرده‌اند، مربوط به بازی شطرنج است. این بازی چون در ادوار مختلف اشکال گوناگونی داشته، اغلب کسانی که با متون ادبی فارسی سروکار داشته‌اند، از آن جمله شارحان، با نادیده‌گرفتن این امر و صرفاً بر اساس شکل امروزی آن، به فهم، شرح و توضیح متون مرتبط پرداخته‌اند. از جملۀ این موارد، یکی دانستن «حصن»(=قلعه) با مهرۀ «رخ» است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر استقراء، و تتبع در متون کهن فارسی، در پی اثبات تفاوت این دو عنصر در بازی شطرنج است. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که «حصن»، جایگاهی در صفحه شطرنج‌های رومی بوده، و با مهرۀ «رخ» تفاوت‌های بارزی داشته است. با مغفول‌ماندن این موضوع، برخی از شارحان در شرح متون مربوط به این بازی، دچار لغزش شده و از رخ، تحت عنوان «حصن»(قلعه) یاد کرده‌اند که این امر خود، باعث بیراهه‌رفتن در شرح اصطلاحات، تعابیر، و در نهایت دورشدن از اغراض شاعران و نویسندگان شده است.

Chess rook is not the castle;Investigating the Differences between Rook and Castle in Chess based on Old Persian Literature Texts

One of the themes poets and writers have created themes in their works is related to chess. As this game has had various forms in different eras, so some people and consequently commentators, ignoring this and just based on its current form, have described and explained related texts. One of these is to equate &castle& with &rook&. This research using descriptiveanalytical method based on induction, and following old Persian texts follows to prove the differences between these two elements in chess. The results show that &castle& was a place in Roman chessboards, and has had significant differences with &Rook&. Some commentators ignoring this issue have slipped in the description of texts related to this game and have referred rook as &castle&, which itself has caused misunderstanding in describing terms, interpretations, and finally deviating from poets and writers’ intentions.which itself has caused misunderstanding in describing terms, interpretations, and finally deviating from poets and writers’ intentions.