سلوکِ شعر؛ متن‌پژوهی، همچون عاملی دیگر بر دگرسانی‌ها و دگرخوانی‌هایِ شعرِ حافظ

«شاید در جهان هیچ متنی چون دیوانِ حافظ نباشد که پدیدآورنده، خود این‌همه تغییر و تبدیل در آن روا داشته باشد». در واقع «عمدۀ اختلاف‌ها و نسخه‌بدل‌ها، کارِ خودِ شاعر است که شعر را گام‌به‌گام به سویِ کمالِ لفظی و معنوی پیش برده است». اگر بخواهیم میانِ وجوهِ شاعرانگیِ حافظ یعنی «کم‌گویی»، «مثل‌گونگی»، «گسسته‌نمایی» و نیز «همسانی»هایِ شعر او با پیشینیان و هم‌روزگارانش، پیوندی معنادار برقرار کنیم، این فرضیه که حافظ «مطالعۀ مکرری در سخنانِ استوارِ دیگران» داشته است، قوت می‌گیرد. برآیندِ کلیِ این موارد و نیز اشاراتِ جامعِ دیوانِ او، نشانگرِ متن‌پژوهیِ مادام‌العمرِ حافظ است. گاه، نسخه‌بدل‌هایِ شعرِ او به همان‌سان در متونِ ادبیِ گذشته وجود دارد و گاه، اختلافِ نسخه‌ها ناشی از منابعِ مختلفِ علمی‌ای‌ است که حافظ بدان‌ها مراجعه و در آن‌ها اندیشیده است؛ گو این‌که ممکن است یکی از عواملِ ایجادِ این دگرسانی‌ها، همین متن‌پژوهی‌هایِ حافظ باشد. جستجو در «متونِ پنهانِ» شعرِ حافظ، فهمِ مستندترِ ذهن و زبان و تصحیحِ علمی‌ترِ شعرِ او را ممکن می‌سازد. تاکنون نسخۀ ایاصوفیه مورخ 813 هق و نسخۀ خلخالی مورخ 827 هق به‌عنوان دو نسخۀ سرگروه و اساس، در تصحیحاتِ معتبرِ دیوانِ حافظ مورد توجهِ خاص بوده‌اند و عمدۀ اختلاف‌نظر در بابِ ضبطِ برتر، با محوریتِ این دو نسخه شکل گرفته است. با شناسایی و چاپِ عکسیِ نسخۀ موّرخِ 801 هق که در حالِ حاضر، کهن‌ترین نسخۀ شناخته‌شدۀ کاملِ دیوانِ حافظ است، ضروری است ضبط‌های این نسخه در قیاس با روایتِ نسخه‌هایِ موجود، موردِ بررسیِ انتقادی قرار گیرند

The Evolution of Poem; A Textual Research as Another Determinant of Different Variants and Different Readings of Hafiz’s Poems

Perhaps there is no text like DivanI Hafiz in which the author himself makes so much changes in it. In fact the main variants is the work of the poet himself who has developed the poem to literal and spiritual perfection. If we want to make a meaningful relationship between poetical aspects of Hafiz that is to say short of words, exemplifications in speech, the broken form of discourse, resemblances of the poet with predecessors and his contemporaries, the hypothesis that Hafiz has had frequent studies on others steady works is reinforced. Sometimes his variant transcriptions in his poems exist exactly in past literary texts and sometimes the difference in the transcriptions is at the result of different scientific sources which Hafiz has refered to them and meditated in them. As if, it is probable that one of the creative factors of this different variants is because of the Hafiz research texts themselves. Searching in intertextualities of Hafiz poems make it possible for reader the reasonable understanding of Hafiz mind and language and also the scientific and critical edition of his poem. Up until now, the Hagia Sophia manuscript copied in 1410 AD and the Khalkhali manuscript copied in 1424 AD have been considered as two head / basetext in the valid editions of the DivanI Hafiz, By introduction and publishing facsimile edition of Noor Uthmaniya Library manuscript copied in 139899 AD, it seems to be necessary the critical review / edition of this manuscript’s readings compared to existing ones