تحلیل پویش فضایی شهرهای منطقه ای در گذار به کلانشهر نمونه مورد مطالعه: شهر رشت

شهر در طی حیات خود تحت تاثیر عوامل درونی_بیرونی، در بستر مکان و در گذر زمان دستخوش تغییرات فراوانی قرار گرفته و به رشد و توسعه خود در جهات مختلف شکل و ابعاد بخشیده است. بنابراین، توجه به الگوی رشد و گسترش شهر، پایش تغییرات کاربری و پوشش زمین در شهرهای بزرگ، برای مدیریت رشد و پایداری اکوسیستم شهری امری حیاتی است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تحلیل پویش فضایی شهرهای منطقه ای در گذار به کلانشهر(مورد مطالعه: شهر رشت) و با روش توصیفی_تحلیلی انجام شده است. داده های حاصل از پژوهش با روش اسنادی و با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست جمع آوری شده است. برای پردازش داده ها از مدل دیویس، تصاویر ماهواره ای(ایجاد نقشه های کاربری و پوشش اراضی شهر رشت در چهار کلاس) و همچنین کاربست متریک های فضایی در سطح کلاس، با استفاده از نرم افزار fragstats استفاده شده است. یافته های کیفی پژوهش نشان داد پویش فضایی شهر رشت، پویش فشرده و مبتنی بر گذار سریع بوده است. این پویش، تحت تاثیر عوامل مختلفی همچون نیروها و توان های طبیعی، مولفه های سیاسی، سیاست های اقتصادی و طرح های توسعه ای، توسعه زیرساخت ها و نظام ارتباطات، ادغام پدیده های فضایی پیرامونی در محدوده کالبدی شهر، گسترش اسکان غیررسمی و همچنین جریان های مهاجرتی، همواره دستخوش تحول و دگرگونی شده و بازتاب هایی را به دنبال داشته است. از جمله مشخصه های عینی و بازتاب های آن می توان به تغییرات نظام کاربری و پوشش زمین، پراکنده رویی شهری، عدم تعادل در سازمان فضایی شبکه و سلسله مراتب شهری، خدماتی شدن و گسترش بنیادهای اقتصاد شهر اشاره نمود. یافته های کمی پژوهش نیز موید افزایش سطوح کلاس کاربری شهری از چهار هزار و 915 هکتار به نُه هزار و 960 هکتار و در مقابل کاهش پوشش کشاورزی از 29 هزار و 504 به 28 هزار و 233 هکتار و آهنگ کاهشی مشابه در پوشش شالیزار و مناطق جنگلی طی سال های  1398-1372 است. همچنین نتایج متریک های فضایی بیانگر افزایش 103 درصدی مناطق شهری و گسیختگی زمین های کشاورزی و شالیزارهاست که آهنگ پرشتاب پویش فضایی شهر به پراکندگی کالبدی را به دنبال دارد.

analysis of the spatial dynamics of regional cities in the process of transition to metropolis (case study: rasht)

introduction it is believed that the city, a living, dynamic entity influenced by internal-external factors through time and space, is subject to change and transformation, and its growth and development are affected by different aspects. therefore, given the pattern of growth and expansion of the city, continuous monitoring and forecasting of land use changes and land cover in large cities is critical for management of the growth and sustainability of the urban ecosystem. accordingly, the present study aimed to analyze the spatial dynamics of regional cities in the process of transition to a metropolis, focusing on the city of rasht, iran. theoretical framework urban development is a long-term process of interaction between human activities and land. during this process, numerous changes may be brought about from various fields, such as ones in land use conditions, road network upgrades, population migration, and industrial structure optimization. since the needs of societies and human groups are constantly changing and transforming due to their inherent dynamics, the built spaces are also subject to gradual change as spatial systems. therefore, urban dynamics are representations of changes in urban spatial structures over time, which embody a myriad of processes at work in cities on different but often interlocking time scales ranging from life cycle effects in buildings and populations to movements over space and time as reflected in spatial interactions. city formation and development have occurred in different ways in different regions of the world and at different times, driven by diverse political, economic, social, and cultural processes )bruns-berentelg et al., 2020: 2( and technological changes (pacione, 2005). technological innovations have allowed flows of information, knowledge, and money to circulate across the world quickly, helping to intensify the ongoing, but previously slow, process of compression between time and space (harvey, 1989). this has supported the processes of economic decentralization and globalization, enabling the emergence of new geographies where physical and political boundaries are not as important as before (sassen, 1991; castells, 1997). these shifts have contested usual concepts such as scale and territoriality, resulting in new forms of spatiality )borges, 2010). according to berg et al. (1982), cities evolve in a clearly defined sequence of stages that can be conceptualized in a model of urban development based upon population changes in urban regions as a whole and upon shifts of population within these regions (clark, 2003: 61). methodology the research method was descriptive-analytical. therefore, it sought to answer the following questions. what is the process of the spatial dynamics of rasht in the transition to a metropolis? what are the forces and spatial reflections of this city’s drive to join millions of metropolises? in order to answer the research questions, the research data were collected using the documentary method and landsat satellite images. the main data were extracted from us geological survey (usgs), taking into account mss, tm5, and oli sensor images of the landsat satellite with a resolution of 60 by 30 meters from 1993, 2003, 2011, and 2019 (june, july, and august without clouds). land use maps were generated in the four uses of urban and built-up areas, water and paddy areas, forests and agricultural lands, and gardens. in this research, the cycle and spatial dynamics of rasht were studied, and demographic information was collected from statistics, censuses, and the website of the statistics center of iran using historical data and the davis model. to investigate the trend of land use change (1993-2019), spatial metrics were used through preparation of a time series of land use maps and land cover in rasht and measurement of its urban sprawl. results and discussion the findings demonstrated that the trend of spatial dynamics in rasht