مقایسه تطبیقی سطح کیفی مولفه‌های غنای حسی در فضاهای تجاری با استفاده از تکنیک‌های حس گردی و یادداشت برداری حسی نمونه مورد مطالعه: بازار بزرگ تهران و مرکز خرید بام‌لند

حواس پنج گانه به عنوان دریچه ارتباط انسان با محیط اطراف شناخته می‌شود، از اینرو درک فضا‌های شهری از طریق کانال‌های حسی مختلف، مانند بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه صورت می‌گیرد. دریافت‌های ناشی‌از محرک‌های حسی، با وجود نقش با اهمیت خود در کیفیت بخشی به فضای شهری و ایجاد فضای یاد و خاطره، به نظر می‌رسد که امروزه کمتر مورد توجه طراحان شهری و معماران منظر قرار گرفته‌است. در حالی که یکی از راه‌های ارتقای کیفیت فضاهای شهری، افزایش غنای حسی محیط به منظور به کارگیری تمامی حواس با هدف ایجاد جذابیت، حس تعلق به محیط، افزایش شمولیت و امکان فعالیت برای همه اقشار اجتماعی، سنی، جنسی و افراد کم‌توان از نظر ادراک و حواس مانند افراد نابینا، ناشنوا و معلول است. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت نظام ادراکات حسی در ادراک فضا و نقشی که این ادراک می‌تواند بر فرآیند شناخت و رفتار بگذارد، به بررسی کیفی ابعاد حسی فضا از طریق شناسایی و رتبه‌بندی دریافت‌های حسی گوناگون در فضاهای تجاری می‌پردازد. از همین رو محدوده بازار بزرگ تهران و مرکز خرید بام‌لند به منظور مقایسه تطبیقی سطح کیفی مولفه‌های غنای حسی دو فضای شهری تجاری مدرن و سنتی انتخاب شده‌اند تا به این مهم پرداخته‌شود که توجه به کیفیت غنای حسی در طراحی فضا‌های تجاری از گذشته تا به امروز دستخوش چه تغییراتی شده‌است؟ در راستای دستیابی به هدف پژوهش در بخش مبانی نظری و پیشینه تحقیق از روش کتابخانه‌ای و در بخش مطالعات میدانی، از دو روش «حس گردی» و «یادداشت‌برداری حسی» استفاده شده‌است.نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که به طور کلی سطح کیفی مولفه‌های غنای حسی در بازار بزرگ تهران بیشتر از مرکز خرید بام‌لند بوده و در هر دو نمونه، حس بینایی بیشترین تحریک حسی و حس چشایی، کمترین میزان تحریک را داشته است. از طرفی امتیاز مربوط به تحریک حس بینایی در مرکز خرید بام‌لند بیشتر از بازار بزرگ تهران بوده که این امر خود گویای توجه بیشتر به بعد بصری محیط در طراحی‌های امروزین فضاهای تجاری است.

comparison of the qualitative level of sensory richness components in commercial spaces using the techniques of sense-walking and sensory notation (case study: tehran grand bazaar and bamland shopping center)

introduction the variety in sensory perceptions creates a quality for the urban space that is known as sensory richness. in other words, sensory richness causes different sensory experiences to take shape and the space to be more responsive ultimately (mcglynn, 2013). the study demonstrates that the sense of eyesight and perception based thereon has received greater attention than the other senses with the emergence of the modern age. meanwhile, the other senses provide a deeper understanding of space (khoury, 2006). therefore, it can be stated that the missing link between urban space and sensory richness involves sufficient attention to all the five human senses. on the other hand, the larger the number of sensory organs involved in the perception of space, the greater its impact and the more complete and more profound the understanding thereof. this will also increase the possibility of the attractiveness, role-playing, and evocativeness of the space and the presence of all members of the society therein. therefore, it seems that the perceptions caused by sensory stimuli have received less attention from urban designers and scape architects so far in spite of their important role in the specification of the quality of urban space and the creation of a space of memory. theoretical framework throughout history, many philosophers have emphasized the need to pay attention to sensory experiences and have challenged the excessive superiority of the sense of eyesight over the others and addressed its pathology. in his book entitled responsive environments, ian bentley introduced the importance of senses in the specification of the quality of sensory richness in urban spaces and emphasized the need to address non-visual senses. considering all the senses except eyesight has been an important principle of visual research such as that conducted by maurice merleau-ponty (bently et al., 2003). juhani uolevi pallasmaa believes that the sense of eyesight separates us from the world, while the others connect and unite us therewith (pallasmaa, 2012). mónica degen uses the term sensory scape in regard to the interdependence of human senses and the simultaneous presence of different sensory experiences in the urban space. this term is derived from the term olfactory scape, which was first mentioned by porthos (degen, 2008). paul rodaway, who is an expert in the science of human geography, has expressed the concept of sensory geography to regard the structure of the human body as a general positioning system that relies on four sensory groups: eyesight, hearing, smell, and touch (rodaway, 2002). in the research conducted in the field of scape, various theorists have mentioned three additional senses to the five included in the classical classification, initially made by aristotle. these include the senses of direction, familiarity, and time. for example, kevin andrew lynch has emphasized the sense of spatial orientation in his book entitled image of the city. thinkers such as wunderlich and podvin have assumed urban space to involve four dimensions, the fourth being time. they believe that spaces turn over time into places where life flows. these spaces are given more meaning by time-dependent parameters. methodology the method used in this research is descriptive-analytical. in order to collect information and meet the required criteria and metrics, the methods of sensory richness and library information collection were used along with the available books and articles. to carry out field experimentations, the methods of observation and interview were used along with extensive oral questions about the quality of sensory richness, photography, and compilation. the sense-walking and sensory notation methods were used as data collection tools. at first, the library information collection method was used in order to achieve different quality dimensions of sensory richness. the two case studies