سیر دگرگونی تصویر بازنمایی‌شده از بافت تاریخی تهران در سینمای ایران

فضاهای شهری به‌ویژه در بافت‌های تاریخی، تحولی را از سر گذرانده‌اند که حاصل فرایندهای معنازدایی و ارائه صورت‌بندی‌های جدید از بافت‌های ناکارآمد شهری است. فرایندی که به افول کیفیت و به‌تبع آن دگرگونی زندگی روزمرة ساکنین در این بافت‌ها می‌انجامد. از آن روی که  فضاهای سینماتیک به‌عنوان یک فضای برساخته، به بهترین نحو، منطق سرشت‌نمای زندگی روزمرة شهری را منعکس می‌کنند، نگاه به فضاهای شهری از دریچة سینما، شاید رهیافتی باشد که شیوة نوینی از مواجهه با فضا و تاریخ را ممکن می‌کند. از این‌رو شناسایی و طبقه‌بندی مضامین شهری و الگوهای غالب زیست روزمرة ساکنین بافت تاریخی تهران، از خلال داده‌های تصویری و روایی فیلم‌های سینمای ایران هدف اصلی پژوهش است. نوشتار حاضر از روش‌ تحلیل مضمون بهره می‌برد و می‌کوشد تا نگرشی نوین نسبت به تحولات فضایی در محدوده تاریخی تهران اتخاذ نماید. برای این منظور تعداد 30 اثر سینمایی داستانی از سینمای ایران بین سال‌های 1398- 1343 به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. بر اساس یافته‌های پژوهش، سینمای ایران تصویری واجد معنا از ارتباط میان سیر تحول فضاهای شهری و الگوهای زیست روزمرة ساکنین بافت‌ تاریخی تهران، ارائه می‌نماید. این الگوها در قالب پنج مضمون با عناوین استحالة شهری، تحولات بافت اجتماعی محلات تاریخی تهران، گشتن و کاویدن در شهر، زندگی جمعی در خانة کاروان‌سراگونه و مقاومت در متن زندگی روزمرة محلات تاریخی‌ تهران صورت‌بندی می‌گردد. به نظر می‌رسد که تصویر بازنمایی‌شده از زندگی روزمرة ساکنین این محدوده در فیلم‌های سینمای ایران، با عبور از دهه‌های 70 و 80 به‌شدت دچار خدشه شده و فضاهایی که روزگاری به‌عنوان جایگاه تعاملات روزمره و شکل‌گیری کنش و دادخواهی بازتاب می‌یافتند، امروزه با تزریق معنای جدید به درون بافت و دست‌کاری تصویر ذهنی شهروندان از این محدوده، به فضاهایی ناامن و جداافتاده از جریان زندگی شهر بدل شده‌اند.

representation of the change of the historical context of tehran in iranian cinema

highlights- this research develops a new approach to applying an artistic medium as the subject of urban studies.- researchers can identify and classify the dominant patterns of urban life in tehran’s historical center through the narratives in iranian movies.- urban spaces in the historic area of tehran in recent iranian movies are commonly represented as isolated, dangerous spaces.  introductionurban spaces, especially in historic areas, have undergone a transformation as a result of de-semantic processes and new formulations of declined urban areas. the process has led to a decline in the quality and transformation of the inhabitants’ everyday life in these areas. since cinematic spaces best reflect the nature of everyday urban life, looking at urban spaces through the lens of the movies may be an approach that enables a new way of encounter with space and history. the relationship between cinematic spaces and urban spaces will help to understand the contrast between urban development and the everyday life of the residents of urban areas from a human point of view, an aspect that has often been neglected by other approaches to urban studies. this relationship, which originates from the emergence of the movies at the heart of the modern urban society and continues to this day, was also manifested in iran from 1930. in fact, the production of the first moving pictures coincided with major urban developments in the historical center of tehran.on the other hand, many urban spaces in these areas have gradually been emptied of their original functions and meanings over time, and they have assumed a representative, false function instead. the loss of connection and continuity between the historic area and other parts of the city has led to the transformation of urban spaces into something other than the environment containing the flow of everyday urban life. therefore, the main purpose of this study is to identify and classify urban themes and the dominant patterns of everyday urban life in tehran’s historical center through visual data and narratives in iranian movies.theoretical frameworkin order to elaborate on the theoretical framework, it is necessary to explain the notions of space, representation, and everyday life, and this will not be possible without referring to henri lefebvre. lefebvre considers space to be three-dimensional, related to society, time, and history. in the book production of space, he presents three formulations of the concept of space by stating that urban spaces are created through the dialectical interaction of three modes of production. the first mode is the tangible, material dimension of spatial experience (real space), the second is the representation of space (mental space) as a concept that is built by existing discourses and conventional ideologies, and the third is representational space, or lived space, as a concept that is understood from space through everyday life and is a combination of the first two forms.