چارچوبی برای تدوین الگوی تاب آوری بوم شناسانه شهر

شهرها به عنوان پیچیده ترین ساخته دست بشر با ریسک های گسترده ای (هم به دلیل وجود دامنه وسیعی از مخاطرات و تغییرات و هم به علت آسیب پذیری های چندگانه شان) روبه رو هستند. بنابراین پرداختن به رویکردهای نوین مواجهه با اختلالات و بلایا ضروری می نماید. از آنجا که در حال حاضر دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر مبنای آسیب پذیری و مقاوم سازی به افزایش تاب آوری در برابر اختلالات تغییر پیدا کرده، این مقاله در صدد است که با مطرح کردن بحث تاب آوری در حوزه شهرسازی با تدوین الگویی منسجم بتواند به ارتقای توانایی شهرها به عنوان نظام های پویا و خود سازمانده در مقابله با اختلالات به ویژه بحران های زیست محیطی بپردازد. در این راستا هدف مقاله حاضر، تحلیل و تعیین مولفه های تاثیرگذار بر تاب آوری بوم شناسانه براساس تفکر بوم شناسی شهری، دستیابی به معیارها و ایجاد الگویی برای ارتقای تاب آوری بوم شناسانه شهرهاست. روش تحقیق در این مقاله کیفی است و به منظور شناخت و تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون و ابزار تحلیلی شبکه مضامین و تحلیل مقایسه ای بهره گرفته شده است. بر مبنای تحلیل کیفی انجام شده، مجموعه ای از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر تاب آوری به عنوان مقولات اصلی شکل دهنده الگوی پیشنهادی تاب آوری بوم شناسانه شهر در قالب شش زمینه اصلی (ساختار طبیعی، عملکردها و فرآیندهای بوم ساخت، عملکردها و فرآیندهای اجتماعی_اقتصادی، شکل شهر، نهادها و دانش و آگاهی) تبیین شده اند. نتایج مقاله نشان می دهد که تاب آوری بوم شناسانه شهرها بر مبنای دانش بوم شناسی شهری، تحت تاثیر برهمکنش های پویا میان فرآیندهای اجتماعی_اقتصادی و زیستی_فیزیکی قرار دارد که الگوی تدوین شده و معیارهای تنظیم شده در این مقاله، امکان ارتقای تاب آوری شهرها را میسر می سازد. الگوی پیشنهادی راهنمای کلی برای برنامه ریزان، طراحان و مدیران شهری در راستای دستیابی به تاب آوری بوم شناسانه در شهرهاست. همچنین با توجه به یکپارچه سازی مقولات تاثیرگذار بر تاب آوری، خلا شناسایی شده ناشی از عدم وجود چارچوبی منسجم در خصوص بعد بوم شناسانه تاب آوری را نیز پوشش می دهد.

Proposing a framework for city’s ecological resilience pattern

Man’s most complex products, cities are confronted with great risks due to both the wide range of risks and changes involved in them and their multiple vulnerabilities. These changes include numerous disorders, some of which are known and predictable, while most are unpredictable and beyond expectation. It therefore seems necessary to address the modern approaches to encountering disorders and disasters. The prevailing perspective has shifted from a mere focus on vulnerability and reinforcement to an increase in resilience against disorder. Therefore, the current research was focused on the idea of resilience as a newlyemerging concept in urbanism issues, and sought to enhance the capability of cities of confronting disorders, particularly environmental crises, as dynamic, selforganizing systems by introducing the notion of resilience to the domain of urbanization through formulation of an integrated model.The significance of the present paper lay in the appreciation of urban resilience thinking as a tool for recognition of the capabilities of urban systems of adapting to changes or absorbing disorders by helping to understand the dynamicity, complexity, processes, and patterns in these systems. Through knowledge of this thinking and the factors affecting its different aspects, the capability of socioecological systems such as cities could be increased for adaptation to changes and selforganization. The purpose of this paper was to analyze ecological resilience and determine the factors effective on it based on urban ecology thinking, to identify the criteria, and to generate a model for enhancement of the ecological resilience of cities. It was a qualitative study, where the data were collected from multiple sources using various library methods to be validated through triangulation. Thematic analysis and the thematic network tool were used for data analysis. Through identification of around 45 themes, obtained through examination of more than 50 theoretical and applied studies, and analysis of the relationships between them, the thematic network resulting from their clustering was formulated, consisting of basic, organizing, and comprehensive themes. Based on the qualitative analysis, a series of factors most effective on urban resilience were categorized into six major groups that formed the proposed urban ecological resilience scheme, including natural structure, ecosystem functions and processes, socioeconomic functions and processes, urban shape, institutions, and knowledge. Each of the above categories affected urban resilience differently, where the first and the second had direct effects, while the other four influenced it indirectly, by affecting natural elements and biological species as urban assets and affecting ecosystem functions and processes through disorder or reinforcement of ecosystem services.The research results demonstrated that the ecological resilience of cities based on knowledge of urban resilience was affected by dynamic interactions between socioeconomic and biophysical processes, where the formulated model and the criteria set as subcategories in the proposed model made it possible to enhance urban resilience. The formulated model serves as a general guide for urban planners, designers, and managers for achievement of ecological resilience in socioecological systems such as cities. Furthermore, it covers the gap identified as resulting from absence of an integrated framework in the ecological dimension of urban resilience is covered thanks to the integration of the factors affecting resilience.