معناشناسی «طمانینه» در اشعار جاهلی و قرآن کریم از منظر روابط معنایی

لایه‌دار بودن واژگان قرآن کریم، زمینۀ جست‌وجوی معناشناسانۀ «طمانینه» را در این پژوهش فراهم نموده است. از آنجا که یکی از شیوه‌های تبیین معنایی واژگان، کشف روابط معنایی واژه و شبکۀ معنایی آن است، در این پژوهش، ارتباط معنایی «طمانینه» با واژه‌های همنشین در شعر جاهلی، و با واژه‌های همنشین، متقابل و جانشین در قرآن بررسی گردیده است. حاصل تحقیق حاکی از آن است که واژۀ «طمانینه» در شعر جاهلی، با توجه به فرهنگ آن عصر و تضاد خوی تند جاهلیت با طمانینه، بیشتر در معنای امنیت جسمانی و آرامش مادی به کار رفته است و به دلیل انتقال در کاربرد و هنرآفرینی در اشعار جاهلی و قاموس لغت، از ویژگی چندمعنایی برخوردار شده و با نزول قرآن توسیع و ترفیع معنایی یافته است. حاصل مطالعۀ توصیفی در بافت قرآن نیز نشان می‌دهد که «طمانینه» یک فعل ادراکی است که با همنشین‌های خود، رابطۀ تقابلی، جانشینی، مکملی، اشتدادی و شمول معنایی دارد و «ایمان» به عنوان فعل ادراکیِ توام با عمل و با دارا بودن عنصر عاطفی و معرفتی، و «ذکر» به عنوان فعل ادراکی، مٶلفه‌های شرطیِ «طمانینه» را تشکیل می‌دهند و «کشف حقیقت و یقین»، «رضای الهی»، «معیشت طوبی»، «سکینه» و «ربط قلب»، مٶلفه‌های ماهوی آن را می‌سازند و با واژه‌های «ارتداد»، «انقلاب قهقرایی در فتنه‌ها» و «خوف» تقابل مدرج دارد.