میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن

در سده دوم و سوم قمری از هشت کتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این کتاب‌ها به دست ما نرسیده، مطالب آن‌ها در منابع بعدیِ علم رسم‌المصحف و قرایات بازتاب یافته است. اختلاف رسم‌الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم‌پذیر است:الف) تفاوت‌هایی که موجب اختلاف در قرایت نشده‌اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ایتونی/ ایتون»؛ ب) اختلاف‌هایی که باعث تفاوت در قرایت‌اند؛ شامل حذف یا زیادت یک حرف یا تبدیل یک حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دسته دوم به 54 مورد می‌رسد. تا کنون درباره علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرایات یا تاثیرپذیری آن از قرایات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند که عثمان خلیفه سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن‌ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این کار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یک مصحف واحد در تضاد است.