بررسی تطبیقی بهره‌گیری از قاعدۀ ترجیحی «تقدیم آیات قرآن بر آرای مخالف» در نظر علامه طباطبایی و ابن‌عاشور

قواعد ترجیحی ضوابطی‌اند که مفسر در تفسیر آیات قرآن به‌وسیلۀ آن‌ها قول راجح را از میان اقوال مختلف شناسایی می‌کند. یکی از قواعد ترجیحی مورد استناد مفسران، قاعدۀ «تقدیم آیات قرآن بر آرای مخالف» است. بر اساس این قاعده، مفسر در تفسیر آیه، قولی را که مطابق با ظاهر دیگر آیات همسو با آیۀ مورد نظر باشد را بر قول مخالف مفسران ترجیح می‌دهد. هدف این مقاله بررسی رویکرد دو تن از مهم‌ترین مفسران هم‌عصر شیعه و سنی، علامه طباطبایی و ابن‌عاشور، به این قاعده در آیات ملاقات مجرمان با ملائکه (فرقان/ 22) و شفاعت (بقره/ 48) است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد تطبیقی نوشته شده است. رویکرد مفسران به قاعدۀ ترجیحی مورد بحث در این دو آیه بررسی شد و مشخص گردید علامه طباطبایی در تفسیر آیاتِ نام‌برده از قاعدۀ ترجیحی مورد بحث استفاده کرده است و با توجه به ظاهر آیاتِ دیگر، مراد از «یوم» در آیۀ 22 سورۀ فرقان را روز مرگ دانسته و آرای مخالف را نپذیرفته است. اما ابن‌عاشور در تفسیر این آیه از قاعدۀ ترجیحی مورد نظر غافل شده و از آن استفاده نکرده و اقوال مخالف را پذیرفته است. در تفسیر آیۀ 28 سورۀ بقره، اگرچه هر دو مفسر به قاعدۀ ترجیحی مورد نظر توجه داشته و امکان شفاعت دیگران با اذن خداوند را پذیرفته‌اند، ولی رویکرد علامه بسیار قوی‌تر از ابن‌عاشور است.

a comparative study of the preferential principle of prioritizing qurʾānic verses over opposing opinions in the views of ʿallāmah ṭabāṭabāʾī and ibn ʿāshūr

preferential exegetical principles constitute rigorous methodological frameworks enabling an exegete to ascertain the most authoritative interpretation among competing hermeneutical perspectives. one such principle, frequently invoked within the exegetical tradition, is the rule of “prioritizing qurʾānic verses over contradictory opinions.” according to this principle, the exegete privileges an interpretation consonant with the apparent signification of other thematically affiliated verses over hermeneutical positions that diverge from or contradict this coherence. this study undertakes a comparative-exegetical inquiry into the application of this principle by two of the most eminent contemporaneous exegetes of the shīʿī and sunnī traditions, ʿallāmah ṭabāṭabāʾī and ibn ʿāshūr, with particular focus on their interpretations of the qurʾānic verses concerning the encounter of transgressors with the angels (al-furqān, 25:22) and intercession (al-baqarah, 2:48). adopting a descriptive-analytical approach, this research scrutinizes the extent to which these exegetes have engaged with and operationalized the preferential principle in their respective commentarial methodologies. the findings demonstrate that ʿallāmah ṭabāṭabāʾī systematically applies this principle in his hermeneutical deliberations on the aforementioned verses. by meticulously analyzing the syntagmatic and paradigmatic structures of qurʾānic discourse, he construes yawm (arabic: الیوم, lit: the day) in al-furqān 25:22 as denoting the moment of death, thereby unequivocally repudiating alternative exegeses that depart from this reading. conversely, ibn ʿāshūr exhibits an apparent disregard for the preferential principle in his exegesis of this verse, thereby incorporating and validating opposing interpretative positions. however, concerning al-baqarah 2:48, both exegetes acknowledge the principle’s validity and affirm the plausibility of intercession contingent upon divine sanction, though ʿallāmah ṭabāṭabāʾī’s argumentation is considerably more robust and hermeneutically substantiated than that of ibn ʿāshūr.